شماره كتابشناسي ملي : 2856720
عنوان و نام پديدآور : فضيلت سوره هاي قرآن : برگرفته از تفسير نمونه/مكارم شيرازي ؛ مهدي درباني
مشخصات نشر : قم: امام علي بن ابي طالب، 1389
مشخصات ظاهري : 186 ص.
ص: 1
ص: 2
ص: 3
ص: 4
ص: 5
ص: 6
ص: 7
ص: 8
ص: 9
ص: 10
ص: 11
بسم اللّه الرحمّن الرّحيم
پشيمانى از گذشته، اضطراب از امروز و نگرانى از آينده، دلمشغولى بسيارى از مردمان است؛ غافل از وجود آنچه در كنار ما و براى آرامش ماست.
كتابى كه دستورهاى فوق العاده آن هر صاحب علم و تجربه و هنرى را به حيرت مى آورَد و نتيجه عمل به آن، حلّ مشكلات و بهترين راه براى يك زندگى كامل و نمونه است.
در روايات پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله و ائمّه هدى عليهم السلام به گوشه اى از بركات آن كتاب عظيم ذيل عنوان فضيلت تلاوت سوره هاى قرآن اشاره شده كه دستيابى به اين فضايل آرزوى هر انسانى است. و قطعاً بدون تأمّل در معانى و عمل به دستورهاى آن ميسّر نمى شود.
كتاب حاضر در پى استقبال مؤمنين و براى دسترسى آسان به روايات مزبور، از مجموعه ارزشمند تفسير نمونه اثر حضرت آية اللّه العظمى مكارم شيرازى- دام ظلّه- با كمترين دخل و تصرّف تهيّه شده است؛ تفسيرى كه مرجع اهل فن و عموم جامعه اسلامى
ص: 12
و حتّى دين پژوهان غير مسلمان است.
گفتنى است كه اين روايات با دقّت و بررسى كامل معظّم له انتخاب و در تفسير نمونه آمده است.
اميدوارم اين اثر مورد رضايت مولا و صاحب الامر حضرت حجّت بن الحسن المهدى (روحى و ارواح العالمين لتراب مقدمه الفدا) قرار گيرد. إن شاءاللّه تعالى
مهدى دربانى
حوزه علميه قم
ارديبهشت ماه 1389
ص: 13
ويژگى هاى سوره فاتحه (حمد):
اين سوره در ميان سوره هاى قرآن درخشش فوق العاده اى دارد كه از مزاياى زير سرچشمه مى گيرد:
1. آهنگ اين سوره
اين سوره اساساً با سوره هاى ديگر قرآن از نظر لحن و آهنگ تفاوت روشنى دارد، زيرا سوره هاى ديگر همه سخن خداست، امّا اين سوره از زبان بندگان است. به تعبيرى ديگر، در اين سوره خداوند طرز مناجات و سخن گفتن با او را به بندگانش آموخته است.
اين سوره با حمد و ستايش پروردگار آغاز مى شود و با ابراز ايمان به مبدأ و معاد (خداشناسى و ايمان به رستاخيز) ادامه مى يابد و با تقاضاها و نيازهاى بندگان انجام مى گيرد.
انسان آگاه و بيداردل هنگامى كه اين سوره را مى خواند احساس
ص: 14
مى كند بر بال و پر فرشتگان قرار گرفته، به آسمان صعود مى كند و در عالم روحانيّت و معنويّت، لحظه به لحظه به خدا نزديك تر مى شود.
اين نكته بسيار جالب است كه اسلام برخلاف بسيارى از مذاهب ساختگى يا تحريف شده كه ميان «خدا» و «خلق» واسطه ها قائل مى شوند به مردم دستور مى دهد بدون هيچ واسطه با خدايشان ارتباط برقرار كنند.
اين سوره تبلورى است از همين ارتباط نزديك و بى واسطه خدا با انسان و مخلوق با خالق؛ در اينجا تنها او را مى بيند، با او سخن مى گويد، پيام او را با گوش جان مى شنود، حتّى هيچ پيامبر مرسل و فرشته مقرّبى در اين ميان واسطه نيست و عجب اينكه اين پيوند و ارتباط مستقيم خلق با خالق، آغازگر قرآن مجيد است.
2. سوره حمد اساس قرآن است
از پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله روايت شده است كه فرمود:
«الحَمدُ امُّ القُرآنِ
» و اين هنگامى بود كه جابر بن عبداللّه انصارى خدمت پيامبر صلى الله عليه و آله رسيد، حضرت به او فرمود:
«الا اعَلّمُكَ أفضَلَ سُورَةٍ أنزَلَها اللّهُ في كِتابِهِ؟ قالَ فَقالَ لَهُ جابِرٌ بَلى بِأبي أنتَ وَامّي يا رَسولَ اللّهِ عَلّمنِيها فَعَلَّمَهُ الحَمدَ امَّ الكِتابِ
؛ آيا برترين سوره اى را كه خدا در كتابش نازل كرده به تو تعليم كنم؟ جابر عرض كرد: آرى، پدر و مادرم به فدايت باد! به من تعليم كن.
پيامبر صلى الله عليه و آله سوره حمد را كه «امّ الكتاب» است به او آموخت، سپس
ص: 15
افزود: «اين سوره شفاى هر دردى است مگر مرگ».(1)
و نيز از پيامبر صلى الله عليه و آله روايت شده است كه فرمود:
«وَالَّذي نَفسي بِيَدِهِ ما انزَلَ اللّهُ فِى التَّوراةِ وَلا فِى الزَّبُورِ وَلا فِى القُرآنِ مِثلَها هِىَ امُّ الكِتابِ
؛ قسم به آن كه جان من به دست اوست خداوند، نه در تورات و نه در انجيل و نه در زبور و نه حتّى در قرآن، مثل اين سوره را نازل نكرده و اين امّ الكتاب است».(2)
دليل اين سخن با تأمّل در محتواى اين سوره روشن مى شود، چرا كه اين سوره در حقيقت فهرستى است از مجموع محتواى قرآن.
بخشى از آن توحيد و شناخت صفات خداست.
بخشى در زمينه معاد سخن مى گويد.
و بخشى از هدايت و ضلالت كه خطّ فاصل مؤمنان و كافران است سخن مى گويد.
و نيز در آن اشاره اى است به حاكميّت مطلق پروردگار و مقام ربوبيّت و نعمت هاى بى پايانش كه به دو بخش عمومى و خصوصى (رحمانيّت و رحيميّت) تقسيم مى شود.
همچنين به مسأله عبادت و بندگى و اختصاص آن به ذات پاك او اشاره شده است.
در حقيقت هم بيانگر توحيد ذات است، هم توحيد صفات، هم توحيد افعال و هم توحيد عبادت. به ديگر بيان اين سوره مراحل
ص: 16
سه گانه ايمان: اعتقاد به قلب، اقرار به زبان، عمل به اركان را در بر دارد و مى دانيم كه «امّ» به معنى اساس و ريشه است، بدين علّت ابن عبّاس مفسّر معروف مى گويد: «إنَّ لِكُلّ شَي ءٍ أساساً ... وَأساسُ القُرآنِ الفاتِحَةُ؛ هر چيزى اساس و شالوده اى دارد ... و اساس و زيربناى قرآن، سوره حمد است».(1)
بر اين اساس در فضيلت اين سوره از پيامبر صلى الله عليه و آله نقل روايت شده است كه فرمود:
«ايُّما مُسلِمٍ قَرَأَ فاتِحَةَ الكِتابِ اعطِىَ مِنَ الأجرِ كَأنَّما قَرَأَ ثُلُثَىِ القُرآنِ وَاعطِىَ مِنَ الأجرِ كَأنَّما تَصَدَّقَ عَلى كُلّ مُؤمِنٍ وَ مُؤمِنَةٍ
؛ هر مسلمانى سوره حمد را بخواند، پاداش او به اندازه كسى است كه دو سوم قرآن را خوانده باشد».
طبق نقل ديگر: «هر مسلمانى سوره حمد را بخواند، پاداش او پاداش كسى است كه همه قرآن را خوانده باشد و گويى براى هر يك از مردان و زنان مؤمن هديه اى فرستاده است».(2)
تعبير به دو سوم قرآن شايد براى آن است كه بخشى از قرآن توجّه به خدا، بخشى توجّه به رستاخيز و بخش ديگر احكام و دستورهاست كه بخش اوّل و دوم در سوره «حمد» آمده.
و تعبير به همه قرآن براى آن است كه تمام قرآن را از يك نظر در ايمان و عمل مى توان خلاصه كرد كه اين هر دو در سوره «حمد» جمع است.
ص: 17
3. سوره حمد افتخار بزرگ پيامبر صلى الله عليه و آله
در آيات قرآن سوره «حمد» به عنوان يك موهبت بزرگ به پيامبر صلى الله عليه و آله معرفى شده و در برابر همه قرآن قرار گرفته است، آنجا كه مى فرمايد: «وَلَقَدْ آتَيْنَاكَ سَبْعًا مِنَ الْمَثَانِى وَالْقُرْآنَ الْعَظِيمَ ما به تو سوره حمد و قرآن عظيم داديم».(1)
قرآن با تمام عظمتش در اينجا در برابر سوره «حمد» قرار گرفته، نزول دوباره آن نيز به سبب اهمّيّت فوق العاده آن است.
همين مضمون در حديثى از اميرمؤمنان على عليه السلام از پيامبر صلى الله عليه و آله نقل شده است كه فرمود:
«إنَّ اللّهَ تَعالى أفرَدَ الإمتِنانَ عَلَىَّ بِفاتِحَةِ الكِتابِ وَجَعَلَها بِإزاءِ القُرآنِ العَظيمِ وَإنَّ فاتِحَةَ الكِتابِ أشرَفُ ما في كُنوزِ العَرشِ
؛ خداوند بزرگ با دادن سوره حمد بر من منّت نهاد و آن را در برابر قرآن عظيم قرار داد و سوره حمد باارزش ترين ذخاير گنج هاى عرش خداست».(2)
4. تأكيد بر تلاوت اين سوره
با توجّه به بحث هاى بالا كه تنها بيان گوشه اى از فضيلت سوره حمد بود، روشن مى شود كه چرا در احاديث در منابع شيعه و سنّى اين همه تأكيد بر تلاوت آن شده است. تلاوت آن به انسان روح و ايمان مى بخشد، او را به خدا نزديك مى كند، صفاى دل
ص: 18
و روحانيّت مى آفريند، اراده انسان را قوى و تلاش او را در راه خدا و خلق افزون مى سازد و ميان او و گناه و انحراف فاصله مى افكند.
ازاين رو در حديثى از امام صادق عليه السلام مى خوانيم كه فرمود:
«رَنَّ إبليسُ أربَعَ رَنّاتٍ أوَّلُهُنَّ يَومَ لُعِنَ وَحينَ اهبِطَ إلَى الأرضِ وَحينَ بُعِثَ مُحَمَّدٌ صلى الله عليه و آله عَلى حينِ فَترَةٍ مِنَ الرُّسُلِ وَحينَ انزِلَت امُّ الكِتابِ
؛ شيطان چهار بار فرياد كشيد و ناله سر داد، نخستين بار روزى بود كه از درگاه خدا رانده شد، سپس هنگامى بود كه از بهشت به زمين تنزّل يافت، سومين بار هنگام بعثت محمّد صلى الله عليه و آله بعد از فترت پيامبران و آخرين بار زمانى كه سوره حمد نازل شد».(1)
ص: 19
در فضيلت تلاوت اين سوره روايات پراهمّيّتى در منابع اسلامى نقل شده است، از جمله طبرسى در مجمع البيان از پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله نقل مى كند كه از آن حضرت پرسيدند:
«أىُّ سورَةِ القُرآنِ أفضَلُ؟ قالَ: البَقَرَةُ، قيلَ اىُّ آيَةِ البَقَرَةِ افضَلُ؟ قالَ آيَةُ الكُرسِىّ
؛ كدام يك از سوره هاى قرآن برتر است؟ فرمود: «سوره بقره»، عرض كردند:
كدام آيه از آيات سوره بقره افضل است؟ فرمود: «آيةالكرسى».(1)
برترى اين سوره ظاهراً به سبب جامعيّت آن و افضل بودن آيةالكرسى به سبب محتواى توحيدى خاصّ آن است كه در ادامه خواهد آمد.
و اين منافات ندارد كه برخى سوره هاى قرآن از جهات ديگرى برترى داشته باشد، زيرا از ديدگاه هاى مختلف به آنها نظر شده است.
و نيز از امام علىّ بن الحسين عليهما السلام از پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله چنين نقل
ص: 20
شده است: «هر كه چهار آيه از آغاز سوره بقره و آيةالكرسى و دو آيه بعد از آن و سه آيه از آخر آن را بخواند، هرگز در جان و مال خود ناخوشايندى نخواهد ديد، شيطان به او نزديك نمى شود، و قرآن را فراموش نخواهد كرد».(1)
در اينجا لازم مى دانيم اين حقيقت مهم را تكرار كنيم كه ثواب ها و فضيلت ها و پاداش هاى مهمّى كه براى تلاوت قرآن، يا سوره ها و آيات خاصّى نقل شده، هرگز مفهومش اين نيست كه انسان آنها را به صورت اوراد بخواند و تنها به گردش زبان قناعت كند، بلكه خواندن قرآن براى فهميدن و آن براى انديشيدن و سپس عمل كردن است.
اتّفاقاً هر فضيلتى درباره سوره يا آيه اى ذكر شده تناسب بسيار زيادى با محتواى آن سوره يا آيه دارد، مانند رواياتى كه در فضيلت سوره نور وارد شده است.
همچنين آياتى از سوره بقره كه در بالا اشاره شد و اتّفاقاً همه در زمينه توحيد، ايمان به غيب و خداشناسى و پرهيز از وسوسه هاى شيطانى است. اگر كسى بخواند و محتواى آن را در عمق جانش جاى دهد، مسلّماً آن فضايل را خواهد داشت.
درست است كه خواندن قرآن به هر حال ثواب دارد، ولى ثواب اصلى و اساس و آثار سازنده هنگامى خواهد بود كه مقدّمه اى براى انديشه و عمل باشد.
ص: 21
فضيلت تلاوت آيةالكرسى:
در اهمّيّت و فضيلت اين آيه از پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله نقل كرده اند كه از ابَىّ بن كعب پرسيد: برترين آيه كتاب اللّه كدام است؟ عرض كرد:
اللَّهُ لَاإِلهَ إِلَّا هُوَ الْحَىُّ الْقَيُّومِ پيامبر صلى الله عليه و آله دست بر سينه او زد و فرمود:
دانش بر تو گوارا باد! سوگند به كسى كه جان محمّد در دست اوست اين آيه زبان و دو لب دارد كه در پايه عرش الهى تسبيح و تقديس خدا مى گويد.(1)
در حديث ديگرى از على عليه السلام از پيامبر صلى الله عليه و آله مى خوانيم كه فرمود:
«سَيّدُ القُرآنِ البَقَرَةُ وَسَيّدُ البَقَرَةِ آيَةُالكُرسي. يا عَلِىُّ، انَّ فيها لَخَمسينَ كَلِمَةً في كُلّ كَلِمَةٍ خَمسُونَ بَرَكَةً
؛ برگزيده قرآن سوره بقره و برگزيده بقره آيةالكرسى است. در آن پنجاه كلمه است و در هر كلمه پنجاه بركت».(2)
و در حديث ديگرى از امام باقر عليه السلام آمده است: «هر كه آيةالكرسى را يك بار بخواند، خداوند هزار امر ناخوشايند از امور ناخوشايند دنيا و هزار امر ناخوشايند از امور ناخوشايند آخرت را از او برطرف مى سازد كه آسان ترين ناخوشايند دنيا فقر و آسان ترين ناخوشايند آخرت عذاب قبر است».(3)
روايات در فضيلت اين آيه شريفه بسيار است و در كتاب هاى
ص: 22
شيعه و اهل سنّت آمده.(1)
اين بحث را با دو حديث ديگر از رسول خدا صلى الله عليه و آله پايان مى دهيم.
فرمود:
«اعطيتُ آيَةَالكُرسِىّ مِن كَنزٍ تَحتِ العَرشِ وَلَم يُؤتَها نَبِىٌّ كانَ قَبلي
؛ آيةالكرسى از گنج زير عرش الهى به من داده شده است و به هيچ پيامبرى پيش از من داده نشده».(2)
در حديث ديگرى آمده است كه دو برادر به حضور پيامبر صلى الله عليه و آله رسيدند و عرض كردند: براى تجارت به شام مى رويم، به ما بياموز چه بگوييم (تا از شرّ اشرار مصون بمانيم)؟
فرمود: هرگاه به منزلگاهى رسيديد و نماز عشا را خوانديد، چون يكى از شما در بستر قرار گيرد تسبيح فاطمه زهرا عليها السلام بگويد و سپس آيةالكرسى بخواند،
«فَإِنَّهُ مَحفُوظٌ مِن كُلّ شَي ءٍ حَتّى يُصبِحَ
؛ به يقين او از همه چيز تا صبح در امان خواهد بود».
در ذيل اين حديث آمده است كه در يكى از منزلگاه ها سارقان قصد هجوم به آنها را داشتند امّا هر چه تلاش كردند موفّق نشدند.(3)
به يقين اين همه اهمّيّت كه به آيةالكرسى داده شده به سبب محتواى مهم و برجسته آن است.
اهمّيّت آيةالكرسى:
اهمّيّت فوق العاده آيةالكرسى ازآن روست كه مجموعه اى از
ص: 23
معارف اسلامى و صفات خداوند اعمّ از صفات ذات و فعل، خصوصاً مسأله توحيد در ابعاد مختلف را در بر گرفته است. اين اوصاف كه دوازده بخش است، هريك مى تواند ناظر به يكى از مسائل تربيتى انسان باشد. به گفته ابوالفتوح رازى هر يك از اين صفات يكى از مذاهب باطله را نفى مى كند (و به اين ترتيب دوازده تفكّر باطل و نادرست با آن اصلاح مى شود).(1)
ص: 24
در حديثى از پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله مى خوانيم كه فرمود:
«مَن قَرَأ سورَةَ آلِ عِمرانَ اعطِىَ بِكُلّ آيَةٍ مِنها أماناً عَلى جِسرِ جَهَنَّمَ
؛ هر كه سوره آل عمران را بخواند به تعداد آيات آن، امانى بر پل دوزخ به او مى دهند».(1)
و در حديثى از امام صادق عليه السلام مى خوانيم:
«مَن قَرَأ البَقَرَةَ وَآلَ عِمرانَ جائا يَومَ القِيامَةِ يُظِلّانِهِ عَلى رَأسِهِ مِثلَ الغَمامَتَينِ
؛ هر كه سوره هاى بقره و آل عمران را بخواند، روز قيامت همچون دو ابر بر سرش سايه مى افكنند».(2)
ص: 25
پيامبر صلى الله عليه و آله در روايتى فرمود: «هر كه سوره نساء را بخواند گويا به اندازه هر مسلمانى كه طبق مفاد اين سوره ارث مى برد، در راه خدا انفاق كرده است و نيز پاداش كسى را كه برده اى آزاد كرده به او مى دهند».(1)
بديهى است در اين روايت و در تمام روايات مشابه آن منظور تنها خواندن آيات نيست، بلكه خواندن مقدّمه اى است براى فهم و درك و آن نيز به نوبه خود مقدّمه اى است براى مجسّم ساختن آن در زندگى فردى و اجتماعى. مسلّماً اگر مسلمانان از مفاد آيات اين سوره در زندگى خود الهام بگيرند، همه اين پاداش ها را علاوه بر نتايج دنيوى آن خواهند داشت.
ص: 26
1. ابَىّ بن كعب از رسول خدا صلى الله عليه و آله روايت كرده است كه حضرت فرمود: «هر كس سوره مائده را قرائت كند، به تعداد هر يهودى و نصرانى كه در دنيا نفس مى كشد ده حسنه به او عطا مى كند و ده سيّئه از او محو مى نمايد و ده درجه بر مقام او مى افزايد».(1)
2. از على عليه السلام روايت شده كه فرمود: «پيش از نزول سوره مائده برخى آيات قرآن برخى ديگر را نسخ مى كرد ... آخرين سوره اى كه بر او نازل شده مائده است كه آيات قبل خود را نسخ كرد، ولى آيات خودش به هيچ وجه منسوخ نشد».
اين سوره هنگامى بر آن حضرت نازل شد كه سوار بر مركب خود به نام «شهبا» بود ... چون حالت وحى از او برطرف شد، سوره مائده را بر ما قرائت فرمود».(2)
3. امام باقر عليه السلام فرمود: «هر كس هر روز پنجشنبه سوره مائده را قرائت كند ايمانش به ظلم و شرك آلوده نخواهد شد».(3)
ص: 27
مى دانيم كه قرآن براى فهميدن و عمل كردن است و بدون عمل سودى نخواهد بخشيد.
ص: 28
در فضيلت تلاوت اين سوره روايات بسيارى رسيده است.
1. ابَىّ بن كعب از پيامبر صلى الله عليه و آله روايت مى كند كه حضرت فرمود:
«سوره انعام يكباره بر من نازل شد، هفتاد هزار فرشته آن را بدرقه مى كردند، در حالى كه تسبيح و حمد خداوند بر زبانشان جارى بود. هر كه آن را قرائت كند آن هفتاد هزار فرشته به عدد هر آيه اى از اين سوره هر روز و شب بر او درود مى فرستند».(1)
2. جابر بن عبداللّه انصارى از رسول خدا صلى الله عليه و آله روايت مى كند: هر كه سه آيه اوّل سوره انعام را تا وَيَعْلَمُ مَا تَكْسِبُونَ تلاوت كند، خداوند چهل هزار فرشته را موكّل مى سازد كه ثواب عبادتى همچون عبادت آنها را تا روز قيامت براى او بنويسند».(2)
3. ابوبصير از امام صادق عليه السلام روايت مى كند كه حضرت فرمود:
سوره انعام يكباره نازل شده، هفتاد هزار فرشته آن را بدرقه و احترام و تعظيم مى كردند، چرا كه در هفتاد موضع آن نام خدا آمده
ص: 29
است. اگر مردم فضيلتى را كه در قرائت آن است مى دانستند، هرگز آن را ترك نمى گفتند. سپس افزود: كسى كه حاجتى نزد خداوند داشته باشد و بخواهد به اجابت برسد، چهار ركعت نماز بخواند با سوره حمد و انعام و پس از نماز بگويد:
يا كَريمُ، يا كَريمُ، يا كَريمُ، يا عَظيمُ، يا عَظيمُ، يا عَظيمُ، يا اعظَمُ مِن كُلّ عَظيمٍ، يا سَميعَ الدُّعاءِ، يا مَن لا تُغَيّرُهُ الأيّامُ وَاللَّيالي، صَلّ عَلى مُحَمَّدٍ وَآلِهِ وَارحَم ضَعفي وَفَقري وَفاقَتي وَمَسكَنَتي فَإِنَّكَ أعلَمُ بِها مِنّي وَأنتَ أعلَمُ بِحاجَتي، يا مَن رَحِمَ الشَّيخَ يَعقُوبَ حينَ رَدَّ عَلَيهِ يوسُفَ قُرَّةَ عَينِهِ، يا مَن رَحِمَ أيُّوبَ بَعدَ طُولِ بَلائِهِ، يا مَن رَحِمَ مُحَمَّداً وَ مِنَ اليُتمِ آواهُ وَنَصَرَهُ عَلى جَبابِرَةِ قُرَيشٍ وَطَواغيتِها وَأمكَنَهُ مِنهُم، يا مُغيثُ، يا مُغيثُ، يا مُغيثُ
اين را مرتّباً تكرار مى كنى، به كسى كه جان من در اختيار اوست سوگند اگر خدا را اين چنين بخوانى، سپس هر حاجتى دارى از خدا بخواهى، خداوند همه آنها را به تو خواهد داد».(1)
ص: 30
در تفسير عياشى از امام صادق عليه السلام نقل شده است كه فرمود: «هر كه سوره اعراف را در هر ماه بخواند در روز قيامت از كسانى خواهد بود كه نه ترسى بر آنهاست و نه غمى دارند» (مِنَ الَّذِينَ لَاخَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَ لَاهُمْ يَحْزَنُونَ .
«و اگر در هر جمعه بخواند، روز قيامت از كسانى است كه بى حساب به بهشت مى رود».
و نيز فرمود: «در اين سوره آيات محكمه اى است، تلاوت و قيام به آنها را فراموش نكنيد، زيرا اينها روز رستاخيز در پيشگاه خدا براى كسانى كه آنها را خوانده اند گواهى مى دهند».(1)
از روايت بالا به خوبى استفاده مى شود رواياتى كه درباره فضيلت سوره ها آمده است به اين معنى نيست كه تنها قرائت اين سوره ها داراى آن همه نتايج بزرگ است، بلكه آنچه به اين خواندن ارزش نهايى مى بخشد همان ايمان به مفاد آنها و سپس عمل كردن بر طبق آن است. ازاين رو در ادامه روايت مى خوانيم:
قِرائَتُها
ص: 31
وَتِلاوَتُها وَالقِيامُ بِها.
و نيز در همان روايت مى خوانيم كسى كه اين سوره را بخواند، روز قيامت مصداق الَّذِينَ لَاخَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَلَا هُمْ يَحْزَنُونَ است و اين در حقيقت اشاره لطيفى به آيه 35 همين سوره است كه مى فرمايد:
فَمَنِ اتَّقَى وَأَصْلَحَ فَلَا خَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَ لَاهُمْ يَحْزَنُونَ آنان كه تقوا پيشه سازند و (خويش و جامعه را) اصلاح كنند، نه ترسى خواهند داشت و نه غمى».
چنانكه ملاحظه مى كنيد اين مقام مخصوص كسانى است كه تقوا داشته باشند و در مسير اصلاح گام بردارند.
به علاوه اصولًا قرآن كتاب «عقيده» و «عمل» است و قرائت و تلاوت مقدّمه اى بر اين موضوع محسوب مى شود.
راغب در مفردات در ذيل مادّه «تلاوت» مى گويد: مراد از يَتْلُونَهُ حَقَّ تِلَاوَتِهِ (1) اين است كه با علم و عمل از آيات قرآن پيروى مى كنند.
يعنى «تلاوت» مفهومى بالاتر از «قرائت» دارد و با نوعى تدبّر و تفكّر و عمل همراه است.
ص: 32
در روايات فضيلت بسيارى براى تلاوت اين سوره ذكر شده، مانند روايتى كه امام صادق عليه السلام فرمود:
«مَن قَرَأ الأنفالَ وَبَرائَةً في كُلّ شَهرٍ لَم يَدخُلهُ نِفاقٌ أبَداً وَكانَ مِن شيعَةِ أميرِالمُؤمِنينَ عليه السلام حَقّاً وَيَأكُلُ يَومَ القِيامَةِ مِن مَوائِدِ الجَنَّةِ مَعَهُم حَتّى يَفرُغَ النّاسُ مِنَ الحِسابِ
؛ هر كه سوره هاى انفال و برائت را در هر ماه بخواند، هرگز روح نفاق در وجودش وارد نخواهد شد و از پيروان حقيقى اميرمؤمنان على عليه السلام خواهد بود و روز رستاخيز از مائده هاى بهشتى همراه آنها بهره مى گيرد، تا مردم از حساب خويش فارغ شوند».(1)
چنانكه سابقاً هم اشاره شد، فضايل سوره هاى قرآن و پاداش هاى بزرگى كه به تلاوت كنندگان وعده داده شده، تنها در پرتو خواندن الفاظ آن به دست نمى آيد، بلكه خواندن مقدّمه اى است براى انديشه و آن وسيله اى است براى فهم كه مقدّمه اى است براى عمل.
و چون در سوره هاى انفال و برائت صفات منافقان و همچنين
ص: 33
مؤمنان راستين تشريح شده، كسانى كه آن را بخوانند و در زندگى خود مجسّم كنند هيچ گاه گرفتار روح نفاق نخواهند شد.
و نيز از آنجا كه در اين سوره ها به صفات مجاهدان راستين و گوشه اى از فداكارى هاى سرور مجاهدان على عليه السلام اشاره شده، كسانى كه محتويات اين دو سوره را درك و اجرا كنند از شيعيان راستين آن حضرت خواهند بود.
ص: 34
در روايات اسلامى اهمّيّت خاصّى به تلاوت اين سوره و سوره انفال داده شده است، از جمله در روايتى از امام صادق عليه السلام مى خوانيم كه فرمود:
«مَن قَرَأَ بَرائَةً وَالأنفالَ في كُلّ شَهرٍ لَم يَدخُلهُ نِفاقٌ أبَداً وَكانَ مِن شيعَةِ أميرِالمُؤمِنِينَ حَقّاً
؛ كسى كه سوره هاى برائت و انفال را در هر ماه بخواند روح نفاق در او داخل نمى شود و از پيروان راستين على عليه السلام خواهد بود».(1)
اينكه در روايات بر خواندن سوره هاى قرآن تأكيد شده، در حقيقت اشاره به محتواى سوره و اثر سازنده آن در تربيت فرد و اجتماع است كه آن هم بدون فهم معنى و آمادگى براى عمل ممكن نيست.
در سوره هاى برائت و انفال، صفوف مؤمنان راستين و منافقان و خطوط اصلى زندگى هر يك به روشنى بيان شده و براى كسانى كه مرد عمل هستند نه سخن، راه را كاملًا روشن ساخته است.
بنابراين تلاوت آنها به ضميمه فهم محتوا و مجسّم كردن آن در
ص: 35
زندگى، اين اثر فوق العاده را دارد و آنها كه به قرآن و آيات نورانيش همانند يك افسون مى نگرند در حقيقت از روح اين كتاب تربيتى و انسان ساز بيگانه اند.
اهمّيّت نكات مختلفى كه در اين سوره به آن اشاره شده تا آن پايه است كه پيامبر صلى الله عليه و آله در حديثى فرمود: «سوره هاى برائت و توحيد با هفتاد هزار صف از صفوف ملائكه بر من نازل شد و هركدام اهمّيّت اين دو سوره را سفارش مى كردند».(1)
ص: 36
در روايتى از امام صادق عليه السلام مى خوانيم كه فرمود:
«مَن قَرَأَ سورَةَ يُونُسَ في كُلّ شَهرَينِ أو ثَلاثَةٍ لَم يَخَف عَلَيهِ أن يَكونَ مِنَ الجاهِلِينَ وَكانَ يَومَ القِيامَةِ مِنَ المُقَرَّبِينَ
؛ كسى كه سوره يونس را در هر دو يا سه ماه بخواند، بيم آن نمى رود كه از جاهلان و بى خبران باشد و روز قيامت از مقرّبان خواهد بود».(1)
اين بدان است كه آيات هشداردهنده و بيداركننده در اين سوره فراوان است و اگر با دقّت و تأمّل خوانده شود، تاريكى جهل را از روح آدمى برطرف مى سازد و اثر آن دست كم چند ماه در وجود او خواهد ماند و هرگاه علاوه بر درك و فهم محتواى سوره، به آن نيز عمل كند، به يقين روز رستاخيز در زمره مقرّبان قرار خواهد گرفت.
ص: 37
درباره فضيلت اين سوره در حديثى پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله فرمود:
«مَن قَرَأ هذِهِ السُّورَةَ اعطِىَ مِنَ الأجرِ وَالثَّوابِ بِعَدَدِ مَن صَدَّقَ هُوداً وَالأنبِياءَ عَلَيهِمُ السَّلامُ وَمَن كَذَّبَ بِهِم وَكانَ يَومَ القِيامَةِ فِى دَرَجَةِ الشُّهَداءِ وَحُوسِبَ حِساباً يَسيراً
؛ كسى كه اين سوره را بخواند، پاداش و ثوابى به تعداد كسانى كه به هود و ساير پيامبران ايمان آوردند و كسانى كه آنها را تكذيب كردند خواهد داشت و روز قيامت در مقام شهدا قرار مى گيرد و حساب آسانى خواهد داشت».(1)
روشن است كه تنها تلاوت خشك و خالى اين اثر را ندارد، بلكه تلاوت همراه با انديشه و سپس عمل است كه انسان را به مؤمنان پيشين نزديك و از منكران پيامبران دور مى سازد و بدين رو به تعداد هر يك از آنها پاداشى خواهد داشت و چون با شهيدان امّت هاى گذشته هم هدف خواهد بود، جاى تعجّب نيست كه در درجه آنان قرار گيرد و حسابى ساده و آسان داشته باشد.
از امام باقر عليه السلام روايت شده است كه فرمود: «كسى كه سوره هود
ص: 38
را در هر جمعه قرائت كند، خداوند او را روز قيامت در زمره پيامبران مبعوث خواهد كرد و خطاهايى كه مرتكب شده، روز قيامت برشمرده نمى شود».(1)
و نيز از امام صادق عليه السلام در روايتى فرمود: «كسى كه اين سوره را بنويسد و با خود داشته باشد، خداوند نيروى فوق العاده اى به او خواهد داد و كسى كه آن را به همراه داشته باشد و با دشمن بجنگد، بر او پيروز و غالب مى شود، تا آنجا كه هر كس او را ببيند از او مى ترسد».(2)
گرچه افراد ظاهربين و راحت طلب از اين احاديث چنين برداشت مى كنند كه فقط همراه بودن خطّ و نقش قرآن با انسان براى رسيدن به اين هدف ها بس است، ولى روشن است كه منظور آن است كه همچون يك دستورالعمل و برنامه زندگى همراه داشته باشد، پيوسته اين برنامه را بخواند و اجرا كند در اين صورت آن همه آثار را خواهد داشت، چه اينكه در اين سوره دستور استقامت، مبارزه با فساد، همبستگى در راه هدف، و بخشى از تجربيّات و تاريخ اقوام پيشين كه هر كدام از آنها يك درس پيروزى بر دشمن است وجود دارد.
ص: 39
در روايات اسلامى براى تلاوت اين سوره فضايل مختلفى ذكر شده است، از جمله در حديثى امام صادق عليه السلام فرمود:
«مَن قَرَأَ سورَةَ يُوسُفَ في كُلّ يَومٍ أو في كُلّ لَيلَةٍ بَعَثَهُ اللّهُ يَومَ القِيامَةِ وَجَمالُهُ مِثلُ جَمالِ يُوسُفَ وَلا يُصيبُهُ فَزَعٌ يَومَ القِيامَةِ وَكانَ مِن خِيارِ عِبادِ اللّهِ الصّالِحِينَ
؛ هر كس سوره يوسف را در هر روز يا هر شب بخواند، خداوند او را روز رستاخيز برمى انگيزد در حالى كه زيباييش همچون زيبايى يوسف است و روز قيامت هيچ گونه ناراحتى به او نمى رسد و از بندگان صالح خدا خواهد بود».(1)
باز تكرار مى كنيم رواياتى كه در بيان فضيلت سوره هاى قرآن آمده، به معنى خواندن سطحى بدون تفكّر و عمل نيست، بلكه تلاوتى است مقدّمه تفكّر و تفكّرى است سرآغاز عمل. و با توجّه به محتواى اين سوره روشن است كه اگر كسى برنامه زندگى خود را از آن بگيرد و در برابر طوفان هاى شديد شهوت، مال، جاه، مقام، خويشتن دارى كند، تا آنجا كه سياه چال زندان را توأم با پاكدامنى بر
ص: 40
قصر آلوده شاهان مقدّم دارد، چنين كسى زيبايى روح و جان او همانند زيبايى يوسف است و در قيامت كه هر چيز پنهانى آشكار مى شود، جمال خيره كننده اى پيدا خواهد كرد و در صف بندگان صالح خدا خواهد بود.
گفتنى است كه در چند حديث از تعليم دادن اين سوره به زنان نهى شده،(1) شايد به اين علّت كه آيات مربوط به همسر عزيز مصر و زنان هوسباز مصرى، با تمام عفّت بيانى كه در آن رعايت شده، براى برخى زنان ممكن است تحريك كننده باشد، ولى به عكس تأكيد شده سوره نور كه مشتمل بر آيات حجاب است به آنها تعليم شود.
البتّه روى هم رفته اسناد اين روايات چندان قابل اعتماد نيست.
به علاوه در برخى روايات عكس اين مطلب ديده مى شود و در آن، تشويق به تعليم اين سوره به خانواده ها شده است.(2)
از اين گذشته، دقّت در آيات اين سوره نشان مى دهد كه نه تنها هيچ نقطه منفى براى زنان در آن وجود ندارد، بلكه ماجراى زندگى آلوده همسر عزيز مصر درس عبرتى است براى كسانى كه گرفتار وسوسه هاى شيطانى مى شوند.
ص: 41
در فضيلت اين سوره همين بس كه در حديثى از پيغمبر اكرم صلى الله عليه و آله نقل شده است كه فرمودند:
«مَن قَرَا سُورَةَ الرَّعدِ أُعطِيَ مِن الأَجْرِ عَشْرَ حَسَناتٍ بِعَدَدِ كُلّ سَحَابٍ مَضى وَكُلِّ سَحَابٍ يَكُونُ إلى يَوْمِ القِيَامَةِ وَكَانَ يَوْمَ القَيامَةِ مِنَ المُوفِينَ بِعَهْدِ اللّهِ تَعَالى
؛ هر كس سوره رعد را بخواند، به عدد هر قطعه ابرى كه در گذشته در آسمان بوده و يا در آينده خواهد بود، خداوند ده حسنه براى او مى نويسد و روز قيامت از كسانى خواهد بود كه به عهد الهى خود وفا كرده است».
(همانگونه كه كراراً گفته ايم، اين مقام والا از آن كسى است كه آن را بخواند و در آياتش بينديشد و به آن عمل كند).(1)
ص: 42
از پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله روايت شده است كه فرمود:
«مَن قَرَأَ سورَةَ إبراهيمَ وَالحِجرِ اعطِىَ مِنَ الأجرِ عَشرُ حَسَناتٍ بِعَدَدِ مَن عَبَدَ الأصنامَ وَبِعَدَدِ مَن لَم يَعبُدها
؛ كسى كه سوره ابراهيم و حِجر را بخواند، خداوند به تعداد هر يك از كسانى كه بت مى پرستيدند و آنها كه بت نمى پرستيدند، ده حسنه به او مى دهد».(1)
همان گونه كه بارها گفته ايم، پاداش هايى كه درباره تلاوت سوره هاى قرآن وارد شده، پاداشى است در برابر خواندن توأم با انديشه و سپس عمل.
و چون در سوره هاى ابراهيم و حِجر بحث از توحيد و شرك و شاخه ها و فروع آن به ميان آمده، مسلّماً توجّه و عمل به محتواى آنها چنان فضيلتى را نيز در بر خواهد داشت، يعنى آدمى را به رنگ خود درمى آورَد و شايسته چنان مقام و پاداشى مى كند.
ص: 43
در برخى روايات از پيامبر صلى الله عليه و آله در فضيلت اين سوره نقل شده كه فرمود:
«مَن قَرَأها لَم يُحاسِبهُ اللّهُ تَعالى بِالنّعَمِ الَّتِى أنعَمَها عَلَيهِ في دارِ الدُّنيا
؛ كسى كه اين سوره را بخواند خداوند او را در برابر نعمت هايى كه در اين جهان به او بخشيده محاسبه نخواهد كرد».(1)
روشن است تلاوت اين آيات كه بخش مهمّى از نعمت هاى الهى را برشمرده، آن هم تلاوتى توأم با تفكّر و سپس تصميم گيرى و عمل و گام نهادن در طريق شكرگزارى، سبب مى شود كه هر نعمتى را درست در هدفى كه براى آن آفريده شده مصرف كنند و با چنين حالى ديگر چه محاسبه اى از او خواهند كشيد، مگر نعمت را به جا مصرف ننموده است؟
ص: 44
از پيامبر صلى الله عليه و آله و امام صادق عليه السلام براى كسى كه اين سوره را بخواند پاداش فراوانى نقل شده است، از جمله در روايتى امام صادق عليه السلام فرمود:
«مَن قَرَأ سورَةَ بَني إسرائيلَ في كُلّ لَيلَةِ الجُمُعَةِ لَم يَمُت حَتّى يُدرِكَ القائِمَ وَيَكُونَ مِن أصحابِهِ
؛ كسى كه سوره بنى اسرائيل را هر شب جمعه بخواند، از دنيا نخواهد رفت تا اينكه قائم را درك كند و از يارانش خواهد بود».(1)
بارها گفته ايم كه پاداش ها و فضيلت هايى كه براى سوره هاى قرآن بيان شده هرگز براى خواندن تنها نيست، بلكه خواندنى است كه توأم با تفكّر و انديشه و سپس الهام گرفتن براى عمل بوده باشد.
مخصوصاً در يكى از روايات مربوط به فضيلت اين سوره مى خوانيم:
«فَرَقَّ قَلبُهُ عِندَ ذِكرِ الوالِدَينِ
؛ كسى كه اين سوره را بخواند و هنگامى كه به توصيه هاى خداوند در مورد پدر و مادر در اين سوره مى رسد عواطف او تحريك شود و احساس محبّت بيشتر نسبت به پدر و مادر كند»(2) داراى چنان پاداشى است.
ص: 45
بنابراين الفاظ قرآن هرچند بى شك محترم و پرارزش است، ولى اين الفاظ مقدّمه اى است براى معانى و آن مقدّمه اى است براى عمل.
به هر صورت مجموعه بحث هاى عقيدتى، اخلاقى و اجتماعى در اين سوره نسخه كاملى را تشكيل مى دهد براى ارتقا و تكامل بشر در زمينه هاى مختلف.
جالب اينكه اين سوره با «تسبيح» خدا شروع مى شود و با «حمد و تكبير» او پايان مى گيرد.
تسبيح نشانه اى است براى پاك سازى و پيراستن از هرگونه عيب و نقص.
حمد نشانه اى است براى آراستن به صفات فضيلت و تكبير رمز پيشرفت و عظمت است.
ص: 46
در فضيلت اين سوره روايات بسيارى نقل شده كه اهمّيّت فوق العاده محتواى آن را بيان مى كند، از جمله:
1. پيامبر صلى الله عليه و آله فرمود: «آيا سوره اى را به شما معرّفى كنم كه هفتاد هزار فرشته هنگام نزولش آن را بدرقه كردند و عظمتش آسمان و زمين را پر كرد؟»
ياران عرض كردند: آرى.
فرمود: «آن سوره كهف است. هر كس آن را روز جمعه بخواند خداوند تا جمعه ديگر او را مى آمرزد».
و طبق روايتى او را از گناه حفظ مى كند ... و به او نورى مى بخشد كه به آسمان مى تابد و از فتنه دجّال محفوظ خواهد ماند.(1)
2. در حديث ديگرى پيامبر صلى الله عليه و آله فرمود: «هر كه دَه آيه از اوّل سوره كهف را حفظ كند، «دجّال» به او زيانى نمى رساند و كسى كه آيات آخر سوره را حفظ كند، نور و روشنايى براى او در قيامت
ص: 47
خواهد بود».(1)
3. از امام صادق عليه السلام روايت شده است: «كسى كه در هر شب جمعه سوره كهف را بخواند شهيد از دنيا مى رود و با شهدا مبعوث مى شود و روز قيامت در صف شهدا قرار مى گيرد».(2)
بارها گفته ايم كه عظمت سوره هاى قرآن، آثار معنوى و بركات اخلاقيش به سبب محتواى آن، يعنى ايمان و عمل به آن است.
و چون يكى از مهم ترين بخش هاى اين سوره داستان قيام جمعى از جوانان باشخصيّت بر ضدّ طاغوت و دجّال زمان خود بود، قيامى كه جانشان را به خطر افكند و تا سرحدّ مرگ پيش رفتند، امّا خدا آنها را حفظ كرد. توجّه به اين واقعيّت مى تواند نور ايمان را در دل هاى آماده شعله ور سازد و او را در برابر گناهان و وسوسه دجّالان و حل شدن در محيط فاسد حفظ كند.
اوصاف تكان دهنده اى كه از مجازات هاى دوزخ در آيات اين سوره به چشم مى خورد و نيز سرنوشت شومى كه در انتظار مستكبران است در آيات اين سوره انعكاس وسيع يافته، توجّه به علم بى پايان خدا كه در ضمن مثال جالبى در اين سوره بيان شده، همگى مى تواند اين اثر را تكميل كند. انسان را از فتنه هاى شياطين حفظ كند، نور پاكى در قلب او بيفشاند و با شهدايش محشور سازد.
ص: 48
از پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله روايت شده است: «هر كس اين سوره را بخواند به تعداد كسانى كه زكريّا را تصديق يا تكذيب كردند و نيز يحيى و مريم و عيسى و موسى و هارون و ابراهيم و اسحاق و يعقوب و اسماعيل، آرى به تعداد هر يك از آنها خداوند ده حسنه به او مى دهد.، همچنين به تعداد كسانى كه (به دروغ و تهمت) براى خدا فرزندى قائل شدند و به تعداد كسانى كه فرزند قائل نشدند».(1)
در حقيقت اين حديث دعوت به تلاش و كوشش در دو خطّ مختلف مى كند: خطّ حمايت از پيامبران و پاكان و نيكان، خطّ مبارزه با مشركان و منحرفان و آلودگان، زيرا مى دانيم اين ثواب هاى بزرگ را به كسانى نمى دهند كه تنها الفاظ را بخوانند و عملى بر طبق آن انجام ندهند، بلكه اين الفاظ مقدّس مقدّمه اى است براى عمل.
در حديث ديگرى از امام صادق عليه السلام مى خوانيم كه فرمود: «هر كس مداومت بر خواندن اين سوره كند، از دنيا نخواهد رفت مگر
ص: 49
اينكه خدا به بركت اين سوره او را از نظر جان و مال و فرزند بى نياز مى سازد».(1)
اين غنا و بى نيازى مسلّماً بازتابى است از جاى گرفتن محتواى سوره در درون جان انسان و انعكاسش در خلال اعمال، رفتار و گفتار او.
ص: 50
روايات متعدّدى درباره عظمت و اهمّيّت اين سوره در منابع اسلامى وارد شده است.
در حديثى از پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله مى خوانيم كه فرمود: «خداوند سوره طه و يس را پيش از آفرينش آدم دو هزار سال براى فرشتگان بازگو كرد، هنگامى كه فرشتگان اين بخش از قرآن را شنيدند گفتند:
«طُوبى لِامَّةٍ يَنزِلُ هذا عَلَيها وَطُوبى لِأجوافٍ تَحمِلُ هذا وَطُوبى لِألسُنٍ تُكَلّمُ بِهذا
؛ خوشا به حال امّتى كه اين سوره ها بر آنها نازل مى شود، خوشا به دل هايى كه اين آيات را در خود مى پذيرد و خوشا به زبان هايى كه اين آيات بر آن جارى مى شود».(1)
در حديث ديگرى از امام صادق عليه السلام مى خوانيم كه فرمود:
«لا تَدعُوا قِرائَةَ سُورَةِ طه، فَإنَّ اللّهَ يُحِبُّها وَيُحِبُّ مَن قَرَأَها وَمَن أدمَنَ قِرائَتَها أعطاهُ اللّهُ يَومَ القِيامَةِ كِتابَهَ بِيَمِينِهِ وَلَم يُحاسِبهُ بِما عَمِلَ فِى الإسلامِ وَاعطِىَ فِى الآخِرَةِ مِنَ الأجرِ حَتّى يَرضى
؛ تلاوت سوره طه را ترك نكنيد، زيرا خدا آن را دوست مى دارد و دوست مى دارد كسانى كه
ص: 51
آن را تلاوت كنند. هر كه تلاوت آن را ادامه دهد خداوند روز قيامت نامه اعمالش را به دست راستش مى سپارد و آنچه را كه در اسلام انجام داده محاسبه نمى كند (بلكه) در آخرت آن قدر به او پاداش مى دهد كه راضى شود».(1)
در حديث ديگرى پيامبر صلى الله عليه و آله فرمود:
«مَن قَرَأها اعطِىَ يَومَ القِيامَةِ ثَوابَ المُهاجِرِينَ وَالأنصارِ
؛ هر كه آن را بخواند روز رستاخيز ثواب مهاجران و انصار نصيبش خواهد شد».(2)
باز لازم مى دانيم اين حقيقت را تكرار كنيم كه اين همه پاداش هاى عظيم كه براى تلاوت سوره هاى قرآن از پيامبر صلى الله عليه و آله و ائمّه عليهم السلام به ما رسيده، هرگز مفهومش اين نيست كه تنها با تلاوت اين همه نتيجه عايد انسان شود، بلكه منظور تلاوتى است كه مقدّمه انديشه باشد، انديشه اى كه آثارش در تمام اعمال و گفتار انسان متجلّى شود و اگر محتواى اجمالى اين سوره را در نظر بگيريم خواهيم ديد كه روايات فوق تناسب كاملى با محتواى اين سوره دارد.
ص: 52
از پيامبر اعظم صلى الله عليه و آله در فضيلت تلاوت اين سوره نقل شده است:
«مَن قَرَأَ سورَةَ الأنبِياءِ حاسَبَهُ اللّهُ حِساباً يَسيراً وَصافَحَهُ وَسَلَّمَ عَلَيهِ كُلُّ نَبِىٍّ ذُكِرَ اسمُهُ فِى القُرآنِ
؛ هر كه سوره انبيا را بخواند خداوند حساب او را آسان مى كند (و روز قيامت در محاسبه اعمالش سختگيرى نخواهد كرد) و هر پيامبرى كه نام او در قرآن ذكر شده با او مصافحه كرده و بر او درود مى فرستد».(1)
و در حديثى از امام صادق عليه السلام فرمود:
«مَن قَرَأَ سورَةَ الأنبِياءِ حُبّاً لَها كانَ مِمَّن رافَقَ النَّبِيّينَ أجمَعينَ في جَنّاتِ النَّعيمِ وَكانَ مَهيباً في أعيُنِ النّاسِ فِى الحَياةِ الدُّنيا
؛ هر كس سوره انبياء را از روى عشق و علاقه بخواند، با همه پيامبران در باغ هاى پرنعمت بهشت رفيق و همدم مى شد و در زندگى دنيا نيز در چشم مردم پرابّهت خواهد بود».(2)
جمله «حُبّاً لَها؛ از روى عشق و علاقه به اين سوره» در واقع كليدى است براى فهم معناى رواياتى كه در زمينه فضيلت
ص: 53
سوره هاى قرآن به ما رسيده، يعنى هدف تنها تلاوت و خواندن الفاظ نيست، بلكه عشق به محتواست و مسلّماً عشق به محتوا بدون عمل معنى ندارد و اگر كسى ادّعايى كند كه من عاشق فلان سوره ام، امّا عملش برضدّ مفاهيم آن باشد دروغ مى گويد.
بارها گفته ايم كه قرآن كتاب عقيده و عمل است و خواندن، مقدّمه اى است براى انديشيدن و آن مقدّمه اى براى ايمان و عمل.
ص: 54
در حديثى پيامبر گرامى اسلام صلى الله عليه و آله فرمود:
«مَن قَرَأَ سورَةَ الحَجّ اعطِىَ مِنَ الأجرِ كَحَجَّةٍ حَجَّها وَعُمرَةٍ اعْتَمَرَها بِعَدَدِ مَن حَجَّ وَاعتَمَرَ فيما مَضى وَفيما بَقِىَ
؛ هر كه سوره حج را بخواند، خداوند پاداش حج و عمره را به او مى دهد به تعداد تمام كسانى كه در گذشته و آينده حج و عمره به جا آورده يا خواهند آورد».(1)
بى شك اين ثواب و فضيلت عظيم تنها براى تلاوت لفظى نيست، تلاوتى است انديشه ساز و انديشه اى است عمل پرور.
در حقيقت كسى كه اين سوره و محتواى آن را از مبدأ و معاد گرفته، تا دستورهاى عبادى، اخلاقى و مسائل مربوط به جهاد و مبارزه با ستمگران، در اعماق جان خود قرار دهد و برنامه عملى خود سازد، پيوندى با تمام مؤمنان گذشته و آينده از نظر معنوى و روحانى پيدا مى كند؛ پيوندى كه او را در اعمال آنها شريك و آنها را نيز در اعمال او سهيم مى سازد، بى آنكه از پاداش آنان چيزى كاسته شود. و حلقه اتّصالى خواهد بود بين همه افراد باايمان در
ص: 55
تمام قرون و اعصار.
و با اين اوصاف و شرايط، ثواب و پاداشى كه در حديث فوق آمده عجيب به نظر نمى رسد.
ص: 56
در روايات فضيلت بسيارى براى اين سوره بيان شده است.
در حديثى پيامبر صلى الله عليه و آله فرمود:
«مَن قَرَأ سورَةَ المُؤمِنِينَ بَشَّرَتهُ المَلائِكَةُ يَومَ القِيامَةِ بِالرَّوحِ وَالرَّيحانِ وَما تَقِرُّ بِهِ عَينُهُ عِندَ نُزُولِ مَلَكِ المَوتِ
؛ هر كه سوره مؤمنون را تلاوت كند، فرشتگان در روز قيامت او را به روح و ريحان بشارت مى دهند و هنگامى كه فرشته مرگ براى قبض روح او مى آيد چنان بشارتى به او مى دهد كه چشمش روشن مى شود».(1)
و در روايتى امام صادق عليه السلام فرمود:
«مَن قَرَأَ سورَةَ المُؤمِنينَ خَتَمَ اللّهُ لَهُ بِالسَّعادَةِ إذا كانَ يُدمِنُ قِرائتَها في كُلّ جُمُعَةٍ وَكانَ مَنزِلُهُ فِى الفِردَوسِ الأعلى مَعَ النَّبِيّينَ وَالمُرسَلِينَ
؛ هر كه سوره مؤمنون را بخواند و در هر جمعه آن را ادامه دهد، خداوند پايان زندگى او را باسعادت قرار مى دهد و جايگاه او فردوس اعلى (بهشت برين) است، همراه پيامبران و رسولان».
تكرار اين معنى را ضرورى مى دانيم كه ذكر فضايل تلاوت
ص: 57
سوره ها هرگز به معنى خواندن خالى از انديشه، تصميم و عمل نيست كه اين كتاب آسمانى كتاب تربيت، انسان سازى و برنامه هاى عملى است. و به راستى چنانچه كسى برنامه هاى عقيدتى و عملى خود را با محتواى اين سوره و حتّى چند آيه آغازين كه بيان صفات مؤمنان است تطبيق دهد، آن همه افتخارات بايد نصيب او شود.
لذا در برخى روايات از پيامبر صلى الله عليه و آله نقل شده كه هنگام نزول آغاز اين سوره فرمود:
«لَقَد انزِلَ الَىَّ عَشرُ آياتٍ مَن أقامَهُنَّ دَخَلَ الجَنَّةَ
؛ دَه آيه بر من نازل شده كه هر كس آنها را برپا دارد وارد بهشت خواهد شد».(1)
تعبير به «أقام» (برپا دارد) به جاى «قرأ» (بخواند)، گوياى همان حقيقتى است كه در بالا اشاره كرديم كه هدف اصلى به كار بستن محتواى اين آيات در متن زندگى است، نه فقط خواندن.
ص: 58
در حديثى از پيامبر صلى الله عليه و آله مى خوانيم كه فرمو:
«مَن قَرَأ سورَةَ نُورٍ اعطِىَ مِنَ الأجرِ عَشرَ حَسَناتٍ بِعَدَدِ كُلّ مُؤمِنٍ وَمُؤمِنَةٍ فيما مَضى وَفيما بَقِىَ
؛ كسى كه سوره نور را بخواند (و محتواى آن را در زندگى خود به كار بندد) خداوند به عدد هر زن و مرد باايمانى در گذشته و آينده، دَه حسنه به عنوان پاداش به او خواهد داد».(1)
در حديث ديگرى از امام صادق عليه السلام مى خوانيم كه فرمود:
«حَصّنُوا أموالَكُم وَفُروجَكُم بِتِلاوَةِ سورَةِ النُّورِ وَحَصّنُوا بِها نِساءَكُم، فإنَّ مَن أدمَنَ قِراءَتَها في كُلّ يَومٍ أو في كُلّ لَيلَةٍ لَم يَزنِ أحَدٌ مِن أهلِ بَيتِهِ أبَداً حَتّى يَمُوتَ
؛ اموال خود را از تلف و دامان خود را از ننگ بى عفّتى حفظ كنيد با تلاوت سوره نور و زنانتان را در پرتو دستورهايش از انحرافات مصون داريد كه هر كه قرائت اين سوره را هر شب ادامه دهد، هرگز كسى از خانواده او تا پايان عمر گرفتار عمل منافى عفّت نخواهد شد».(2)
ص: 59
چنانكه در اين روايت آمده، هر كه بر آن مداومت كند خداوند او و فرزندانش را از آلودگى به زنا حفظ مى كند.
اين بدان است كه محتواى سوره «نور» دستورهاى مهمّى درباره مبارزه با انحرافات جنسى دارد:
دستور تسريع ازدواج مجرّدان.
دستور حجاب.
دستور ترك چشم چرانى و نگاه هاى هوس آلود.
دستور ترك شايعه پراكنى و نسبت هاى ناروا.
و سرانجام دستور اجراى حدّ شرعى درباره زنان و مردان زناكار.
توجّه به محتواى سوره كه از طرق گوناگون و مؤثّر به مبارزه با عوامل انحراف از جادّه عفّت برخاسته، نكته اصلى حديث مزبور و همچنين مفهوم عملى آن را روشن مى سازد.
ص: 60
در حديثى از پيامبر صلى الله عليه و آله مى خوانيم كه فرمود:
«مَن قَرَأَ سورَةَ الفُرقانِ بُعِثَ يَومَ القِيامَةِ وَهُوَ يُؤمِنُ أنَّ السّاعَةَ آتِيَةٌ لا رَيبَ فيها وَأنَّ اللّهَ يَبعَثُ مَن فِى القُبورِ
؛ كسى كه سوره فرقان را بخواند (و به محتواى آن بينديشد و در اعتقاد و عمل از آن الهام گيرد)، روز قيامت مبعوث مى شود در حالى كه در صف مؤمنان به رستاخيز است، كسانى كه يقين داشتند كه قيامت فرامى رسد و خداوند مردگان را به زندگى جديد بازمى گردانَد».(1)
در حديث ديگرى اسحاق بن عمّار از حضرت ابوالحسن موسى بن جعفر عليه السلام روايت كرده كه فرمود:
«لا تَدَع قِراءَةَ سورَةِ تَبارَكَ الَّذي نَزَّلَ الفُرقانَ عَلى عَبدِهِ فَإنَّ مَن قَرَأَها في كُلّ لَيلَةٍ لَم يُعَذّبهُ اللّهُ أبَداً وَلَم يُحاسِبهُ وَكانَ مَنزِلُهُ فِى الفِردَوسِ الأعلى
؛ تلاوت سوره تبارك (فرقان) را ترك مكن، چرا كه هر كس آن را در هر شب بخواند، خداوند هرگز او را عذاب نمى كند و مورد حساب قرار نمى دهد و جايگاهش در بهشت برين است».(2)
ص: 61
در اين سوره صفات بندگان خالص خدا شرح داده شده كه هر كس به راستى آن را از جان و دل بخواند و صفات و اعمال خود را بر آن منطبق سازد جايگاهش فردوس اعلى است.
ص: 62
درباره اهمّيّت تلاوت اين سوره در حديثى از پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله مى خوانيم كه فرمود:
«مَن قَرَأ سورَةَ الشُّعَراءِ كانَ لَهُ مِنَ الأجرِ عَشرُ حَسَناتٍ بِعَدَدِ مَن صَدَّقَ بِنوحٍ وَكَذَّبَ بِهِ وَهُودٍ وَشُعَيبٍ وَصالِحٍ وَابراهيمَ وَبِعَدَدِ مَن كَذَّبَ بِعيسى وَصَدَّقَ بِمُحَمَّدٍ صلى الله عليه و آله
؛ هر كه سوره شعرا را بخواند، به عدد كسانى كه نوح را تصديق يا تكذيب كردانده ده حسنه براى او خواهد بود و همچنين هود، شعيب، صالح و ابراهيم و به عدد همه كسانى كه تكذيب عيسى و تصديق محمّد صلى الله عليه و آله كرده اند».(1)
ناگفته روشن است كه اين همه پاداش براى تلاوت منهاى انديشه و عمل نيست، بلكه قراين متعدّدى در روايات فضايل سوره هاست كه نشان مى دهد منظور تلاوتى است كه مقدّمه تفكّر و سپس اراده و عمل باشد كه در گذشته به آن اشاره كرده ايم.
اتّفاقاً تعبيرى كه در حديث مزبور آمده نيز مؤيّد همين مطلب است، زيرا استحقاق حسنات به تعداد تصديق كنندگان
ص: 63
و تكذيب كنندگان انبيا به سبب قرار گرفتن در خطّ تصديق كنندگان و بيگانگى با خطّ تكذيب كنندگان است.
ص: 64
در حديثى از پيامبر گرامى اسلام صلى الله عليه و آله مى خوانيم كه فرمود:
«مَن قَرَأ طس سُلَيمانَ كانَ لَهُ مِنَ الأجرِ عَشرُ حَسَناتٍ بِعَدَدِ مَن صَدَّقَ بِسُلَيمانَ وَكَذَّبَ بِهِ وَهُودٍ وَشُعَيبٍ وَصالِحٍ وَابراهيمَ وَيَخرُجُ مِن قَبرِهِ وَهُوَ يُنادي لاإلهَ إلّااللّهُ
؛ هر كه سوره طس سليمان (سوره نمل) را بخواند خداوند به تعداد كسانى كه سليمان را تصديق يا تكذيب كردند و همچنين هود، شعيب، صالح و ابراهيم عليهم السلام، ده حسنه به او مى دهد و هنگام رستاخيز كه از قبرش بيرون مى آيد، نداى لاإله إلّااللّه سر مى دهد».(1)
هر چند در اين سوره سخن از موسى و سليمان و داوود و صالح و لوط است و سخنى از هود و شعيب و ابراهيم به ميان نيامده، ولى از اين جهت كه همه انبيا از نظر دعوت يكسانند، اين تعبير جاى تعجّب نيست.
در حديث ديگرى از امام صادق عليه السلام مى خوانيم: «هر كه طواسين ثلاث (سوره هاى شعراء، نمل، قصص كه با طس شروع شده اند) را
ص: 65
در شب جمعه بخواند از اولياءاللّه خواهد بود و در جوار او و سايه لطف و حمايتش قرار مى گيرد».(1)
ص: 66
در حديثى پيامبر اعظم صلى الله عليه و آله فرمود:
«وَمَن قَرَأ طسم القَصص اعطِىَ مِنَ الأجرِ عَشرُ حَسَناتٍ بِعَدَدِ مَن صَدَّقَ بِمُوسى وَكَذَّبَ بِهِ وَلَم يَبقَ مَلَكٌ فِى السَّماواتِ وَالارضِ الّا شَهِدَ لَهُ يَومَ القِيامَةِ انَّهُ كانَ صادِقاً
؛ هر كه سوره قصص را بخواند به تعداد هر يك از كسانى كه موسى را تصديق يا تكذيب كردند دَه حسنه به او داده خواهد شد و فرشته اى در آسمان ها و زمين نيست، جز آنكه روز قيامت بر صدق او گواهى مى دهد».(1)
در حديث ديگرى از امام صادق عليه السلام آمده است: «هر كه طواسينِ ثلاث (سوره هاى قصص، نمل، شعراء) را در شب جمعه بخواند از دوستان خدا و در جوار او و در كنف حمايت او قرار خواهد گرفت و در دنيا هرگز فقر و ناامنى و ناراحتى شديد پيدا نخواهد كرد و در آخرت خداوند آن قدر از مواهب خود به او مى بخشد كه راضى شود و برتر از راضى بودن».(2)
ص: 67
بديهى است اين همه پاداش از آنِ كسانى است كه با خواندن اين سوره در صف موسى عليه السلام و مؤمنان راستين و در خطّ مبارزه با «فرعون» ها و «قارون» ها قرار گيرند، در مشكلات در برابر دشمن زانو نزنند و ذلّت تسليم را بر خود هموار نكنند كه اين همه موهبت را ارزان به كسى نمى دهند، بلكه مخصوص كسانى است كه مى خوانند و مى انديشند و برنامه عمل خويش قرار مى دهند.
ص: 68
از پيامبر گرامى اسلام صلى الله عليه و آله روايت شده است كه فرمود:
«وَمَن قَرَأ سورَةَ العَنكَبوتِ كانَ لَهُ مِنَ الأجرِ عَشرُ حَسَناتٍ بِعَدَدِ كُلّ المُؤمِنِينَ وَالمُنافِقينَ
؛ هر كه سوره عنكبوت را بخواند، به تعداد تمام مؤمنان و منافقان، دَه حسنه براى او نوشته مى شود».(1)
مخصوصاً درباره تلاوت سوره عنكبوت و روم در شب بيست و سوم ماه رمضان، فضيلت فوق العاده اى وارد شده است تا آنجا كه در حديثى امام صادق عليه السلام فرمود:
«مَن قَرَأَ سورَةَ العَنكَبُوتِ وَالرُّومِ في شَهرِ رَمَضانَ لَيلَةَ ثَلاثٍ وَعِشرِينَ فَهُوَ وَاللّهِ مِن أهلِ الجَنَّةِ لا أستَثني فيهِ أبَداً وَلا أخافُ أن يَكتُبَ اللّهُ عَلَىَّ في يَميني إثماً وَإنَّ لِهاتَينِ السُّورَتَينِ مِنَ اللّهِ مَكاناً
؛ هر كه سوره هاى عنكبوت و روم را در شب بيست و سوم ماه رمضان تلاوت كند، به خدا سوگند اهل بهشت است و من هيچ كس را از اين موضوع استثنا نمى كنم و نمى ترسم كه خداوند در اين سوگند قاطع من گناهى بر من بنويسد و مسلّماً اين دو سوره در پيشگاه خدا بسيار ارج دارد».(2)
ص: 69
بى شك محتواى پربار اين دو سوره و درس هاى مهمّ توحيدى آن و برنامه هاى سازنده عملى كه در آن ارائه شده، كافى است هر انسانى را كه اهل انديشه و الهام و عمل باشد، به بهشت جاويدان سوق دهد.
بلكه شايد اگر تنها از نخستين آيه سوره عنكبوت الهام بگيريم، مشمول سوگند امام صادق عليه السلام شويم، همان آيه اى كه موضوع امتحان عمومى انسان ها را مطرح كرده و مى گويد: همه بدون استثنا در بوته آزمايش قرار مى گيرند تا سيه روى شوند آنان كه غش دارند.
چگونه ممكن است انسان اين آزمون عظيم را كاملًا باور داشته باشد و خود را براى آن آماده نسازد و اهل تقوا نگردد؟
ص: 70
علاوه بر حديثى كه در فضيلت سوره عنكبوت به آن اشاره كرديم، در روايتى پيامبر صلى الله عليه و آله فرمود:
«وَمَن قَرَأها كانَ لَهُ مِنَ الأجرِ عَشرُ حَسَناتٍ بِعَدَدِ كُلّ مَلَكٍ سَبَّحَ لِلّهِ ما بَينَ السَّماءِ وَالأرضِ وَأدرَكَ ما ضَيَّعَ في يَومِهِ وَلَيلَتِهِ
؛ هر كه سوره روم را بخواند، به تعداد هر فرشته اى كه در ميان آسمان و زمين تسبيح خدا مى گويد دَه حسنه پاداش خواهد داشت و آنچه را در روز و شب از دست داده جبران خواهد كرد».(1)
بديهى است كسى كه محتواى اين سوره را كه سراسر درس توحيد خدا و دادگاه بزرگ قيامت است، در روح و جان خود جاى دهد و مراقبت پروردگار را در هر لحظه در خود ببيند و روز جزا و محكمه عدل الهى را مسلّم بداند، تقواى الهى چنان قلبش را پر مى كند كه شايسته چنين پاداشى بزرگ است.
ص: 71
روايات متعدّدى در فضيلت قرائت اين سوره از پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله و ائمّه عليهم السلام نقل شده، از جمله در حديثى پيامبر صلى الله عليه و آله فرمود:
«مَن قَرَأ سورَةَ لُقمانَ كانَ لُقمانُ لَهُ رَفيقاً يَومَ القِيامَةِ وَاعطِىَ مِنَ الحَسَناتِ عَشراً بِعَدَدِ مَن عَمِلَ بِالمَعروفِ وَعَمِلَ بِالمُنكَرِ
؛ هر كه سوره لقمان را بخواند لقمان در قيامت رفيق و دوست اوست و به تعداد كسانى كه كار نيك يا بد انجام داده اند (به حكم امر به معروف و نهى از منكر در برابر آنها) دَه حسنه به او داده مى شود».(1)
و در حديث ديگرى امام باقر عليه السلام فرمود:
«مَن قَرَأ سورَةَ لُقمانَ في كُلّ لَيلَةٍ وَكَّلَ اللّهُ بِهِ في لَيلَتِهِ ثَلاثِينَ مَلَكاً يَحفَظونَهُ مِن إبليسَ وَجُنودِهِ حَتّى يُصبِحَ فَإن قَرَأها بِالنَّهارِ لَم يَزالوا يَحفَظونَهُ مِن إبلِيسَ وَجُنودِهِ حَتّى يُمسِىَ
؛ هر كه سوره لقمان را در شب بخواند، خداوند سى فرشته را مأمور حفظ او تا به صبح در برابر شيطان و لشكرش مى كند و اگر در روز بخواند اين سى فرشته او را تا غروب از ابليس و لشكرش حفاظت مى كنند».(2)
ص: 72
بارها گفته ايم و باز مى گوييم كه اين همه فضيلت، ثواب و افتخار براى خواندن يك سوره قرآن، بدان است كه تلاوت مقدّمه انديشه و فكر و آن نيز مقدّمه عمل است و تنها با لقلقه لسان نبايد اين همه فضيلت را انتظار داشت.
ص: 73
در حديثى پيامبر صلى الله عليه و آله فرمود:
«وَمَن قَرَأ الم تَنزيلَ وَتَبارَكَ الَّذِى بِيَدِهِ الْمُلْكُ، فَكَأَنَّما أحيا لَيلَةَ القَدرِ
؛ هر كه سوره الم تنزيل و تبارك را بخواند مانند آن است كه شب قدر را احيا گرفته».(1)
و در روايتى امام صادق عليه السلام فرمود:
«مَن قَرَأَ سورَةَ السَّجدَةِ في كُلّ لَيلَةِ جُمُعَةٍ أعطاهُ اللّهُ كِتابَهُ بِيَمِينِهِ وَلَم يُحاسِبهُ بِما كانَ مِنهُ وَكانَ مِن رُفَقاءِ مُحَمَّدٍ صلى الله عليه و آله وَأهلِ بَيتِهِ
؛ هر كه سوره سجده را در هر شب جمعه بخواند خداوند نامه اعمالش را به دست راست او مى دهد و گذشته اش را مى بخشايد و از دوستان محمّد صلى الله عليه و آله و اهل بيتش عليهم السلام خواهد بود».(2)
در اين سوره چون بحث هاى گسترده اى از مبدأ و معاد و مجازات هاى مجرمان در روز رستاخيز و درس هاى هشداردهنده اى مربوط به مؤمنان و كافران آمده است، بى شك تلاوت آن- البتّه تلاوتى كه سرچشمه انديشه و انديشه اى كه مبدأ
ص: 74
تصميم گيرى و حركت بوده باشد- مى تواند چنان انسان را بسازد كه مشمول اين همه فضيلت و افتخار شود و اثر بيداركننده اش همچون احياى شب قدر و نتيجه اش قرار گرفتن در صف اصحاب اليمين و رسيدن به افتخار دوستى پيامبر و آلش عليهم السلام گردد.
ص: 75
در فضيلت اين سوره در حديثى پيامبر گرامى اسلام صلى الله عليه و آله فرمود:
«مَن قَرَأَ سورَةَ الأحزابِ وَعَلَّمَها أهلَهُ
...
اعطِىَ الأمانَ مِن عَذابِ القَبرِ
؛ كسى كه سوره احزاب را تلاوت كند و به خانواده خود تعليم دهد ...
از عذاب قبر در امان خواهد بود».(1)
و در حديثى از امام صادق عليه السلام مى خوانيم كه فرمود:
«مَن كانَ كَثيرَ القِراءَةِ لِسورَةِ الأحزابِ كانَ يَومَ القِيامَةِ في جِوارِ مُحَمَّدٍ صلى الله عليه و آله وَآلِهِ وَأزواجِهِ
؛ هر كه سوره احزاب را بسيار تلاوت كند، روز قيامت در جوار پيامبر صلى الله عليه و آله و خاندان او خواهد بود».(2)
كراراً گفته ايم كه اين گونه فضايل و افتخارات تنها با تلاوت بى روح و عارى از هرنوع انديشه و عمل به دست نمى آيد، تلاوتى لازم است كه مبدأ انديشه و انديشه اى كه افق فكر انسان را چنان روشن سازد كه پرتوش در اعمال او ظاهر شود.
ص: 76
در روايات اسلامى درباره اهمّيّت اين سوره و تلاوت آن تعبيرات جالبى ديده مى شود، از جمله در حديثى از پيامبر اعظم صلى الله عليه و آله مى خوانيم كه فرمود:
«مَن قَرَأَ سورَةَ سَبَإٍ لَم يَبقَ نَبِىٌّ وَلا رَسولٌ إلّا كانَ لَهُ يَومَ القِيامَةِ رَفيقاً وَمُصافِحاً
؛ هر كه سوره سبأ را بخواند، در قيامت تمام انبيا و رسولان رفيق و همنشين او خواهند بود و همگى با او مصافحه مى كنند».(1)
در حديث ديگرى از امام صادق عليه السلام نقل شده است كه فرمود:
«مَن قَرَأَ الحَمدَينِ جَميعاً سَبَإٍ وَفاطِرٍ في لَيلَةٍ لَم يَزَل لَيلَتُهُ في حِفظِ اللّهِ تَعالى وَكِلاءَتِهِ فَإن قَرَأَهُما في نَهارِهِ لَم يُصِبهُ في نَهارِهِ مَكروهٌ وَاعطِىَ مِن خَيرِ الدُّنيا وَخَيرِ الآخِرَةِ ما لَم يَخطُر عَلى قَلبِهِ وَلَم يَبلُغ مُناهُ
؛ هر كس دو سوره اى را كه با حمد آغاز مى شود (سوره هاى سبأ و فاطر) در يك شب بخواند، تمام آن شب را در حفظ و حراست الهى خواهد بود و اگر آن دو را در روز بخواند، هيچ مكروهى به او نمى رسد و آن قدر از خير دنيا و آخرت به او داده مى شود كه هرگز به قلبش
ص: 77
خطور نكرده و فكر و آرزويش به آن نرسيده است».(1)
همان گونه كه در آغاز هر سوره اى يادآور شده ايم، مسلّماً اين پاداش هاى عظيم نصيب كسانى نمى شود كه تنها به خواندن و لقلقه زبان قناعت كنند، بلكه خواندن بايد مقدّمه اى باشد براى انديشيدن كه آن نيز انگيزه عمل است.
مثلًا كسى كه اين سوره را مى خواند از اين نكته آگاه مى شود كه قوم سبأ بر اثر كفران نعمت هاى بى حساب الهى چنان زندگانيشان در هم كوبيده شد كه عبرت همگان گشتند و سرنوشت آنها ضرب المثلى براى جهانيان شد. چنين انسانى به شكر نعمت، شكرى آميخته با جنبه هاى عملى مى پردازد و شاكران نعمت خداوند در حفظ و امان او خواهند بود.
در اين زمينه شرح بيشترى در فضيلت سوره نور آورديم.
ص: 78
در حديثى پيامبر صلى الله عليه و آله فرمود:
«مَن قَرَأَ سورَةَ المَلائِكَةِ دَعَتهُ يَومَ القِيامَةِ ثَلاثَةُ أبوابٍ مِنَ الجَنَّةِ أنِ ادخُل مِن أىّ الأبوابِ شِئتَ
؛ هر كس سوره فاطر را بخواند، روز قيامت سه در از درهاى بهشت او را به سوى خود دعوت مى كند كه از هر كدام مى خواهى وارد شو!»(1)
با توجّه به اينكه مى دانيم درهاى بهشت همان عقايد و اعمال صالحى است كه سبب وصول به بهشت مى شود، چنانكه در برخى روايات درى به عنوان «باب المجاهدين» يا مانند آن ذكر شده، ممكن است اين روايت اشاره به ابواب سه گانه اعتقاد به توحيد، معاد، رسالت پيامبر صلى الله عليه و آله باشد.
در حديث ديگرى از امام صادق عليه السلام مى خوانيم كه فرمود: «دو سوره قرآن مجيد (پشت سر هم قرار دارد؛ سوره هاى) سبأ و فاطر كه با «الحمدللّه» آغاز مى شود، هر كس آنها را در شب بخواند، خداوند او را در كنف حمايت خود حفظ مى كند و هر كس در روز بخواند، ناراحتى به او نمى رسد و آن قدر خداوند خير دنيا و آخرت
ص: 79
به او مى بخشد كه بر قلب كسى خطور نكرده و آرزوى كسى به آن نرسيده است».(1)
چنانكه قبلًا هم گفته ايم، قرآن برنامه عمل است و تلاوت آن سرآغاز تفكّر و ايمان و آن نيز وسيله اى است براى عمل به محتواى آن و اين همه پاداش هاى عظيم نيز از همين جا و با همين شرايط تحقّق مى يابد.
ص: 80
سوره «يس» به گواهى احاديث، يكى از مهم ترين سوره هاى قرآن است، به گونه اى كه در احاديث «قلب قرآن» نام گرفته است.
در حديثى از پيامبر اسلام صلى الله عليه و آله مى خوانيم كه فرمود:
«إنَّ لِكُلّ شَي ءٍ قَلباً وَإنَّ قَلبَ القُرآنِ يس
؛ هر چيزى قلب دارد و قلب قرآن يس است».(1)
در حديثى از امام صادق عليه السلام نيز همين معنى آمده است و در ذيل آن مى افزايد:
«مَن قَرَأَها قَبلَ أن يَنامَ أو في نَهارِهِ قَبلَ أن يُمسِىَ كانَ في نَهارِهِ مِنَ المَحفوظينَ وَالمَرزوقينَ حَتّى يُمسِىَ وَمَن قَرَأَها في لَيلِهِ قَبلَ أن يَنامَ وَكَّلَ اللّهُ بِهِ مِائَةَ ألفِ مَلَكٍ يَحفَظونَهُ مِن كُلّ شَيطانٍ رَجيمٍ وَمِن كُلّ آفَةٍ
؛ هر كس آن را قبل از خواب، يا در روز پيش از غروب بخواند، در تمام طول روز محفوظ و پرروزى خواهد بود، تا اينكه غروب شود و هر كس آن را در شب پيش از خفتن بخواند، خداوند هزار فرشته را بر او مأمور مى كند كه وى را از هر شيطان رانده شده و هر آفتى حفظ كنند». و به دنبال آن فضايل مهمّ ديگرى نيز بيان
ص: 81
مى فرمايد.(1)
و در حديث ديگرى از پيامبر صلى الله عليه و آله مى خوانيم كه فرمود:
«سورَةُ يس تُدعى فِى التَّوراةِ المُعِمَّةُ قيلَ وَ ما المُعِمَّةُ؟ قالَ تَعُمُّ صاحِبَها خَيرَ الدُّنيا وَالآخِرَةِ
؛ سوره يس در تورات عموميّت آفرين ناميده شده، پرسيدند: از چه رو به آن «عموميّت آفرين» گفته مى شود؟ فرمود:
زيرا كسى كه همدم و همنشين اين سوره باشد او را مشمول تمام خير دنيا و آخرت مى كند».(2)
روايات ديگرى نيز در اين زمينه در كتاب هاى شيعه و اهل سنّت آمده است.
به اين ترتيب بايد اعتراف كرد كه شايد كمتر سوره اى در قرآن مجيد داراى اين همه فضيلت بوده باشد.
و همان گونه كه بارها گفته ايم، اين فضيلت براى كسانى نيست كه تنها الفاظ آن را بخوانند و مفاهيم آن را به طاق نسيان زنند، بلكه اين عظمت به سبب محتواى عظيم اين سوره است؛ محتوايى بيدارگر، ايمان بخش، مسؤوليّت آفرين و تقوازا كه وقتى انسان در آن بينديشد و اين انديشه در اعمال او پرتوافكن شود، خير دنيا و آخرت را براى او به ارمغان مى آورَد.
فى المثل در آيه 60 اين سوره سخن از پيمانى به ميان مى آورد كه خداوند از تمام فرزندان آدم گرفته كه شيطان را پرستش نكنند
ص: 82
چون شيطان دشمن آشكارى است: أَلَمْ أَعْهَدْ إِلَيْكُمْ يَا بَنِى آدَمَ أَنْ لَا تَعْبُدُوا الشَّيْطَانَ إِنَّهُ لَكُمْ عَدُوٌّ مُبِينٌ.
روشن است كه هرگاه انسان به اين پيمان الهى پايبند باشد، همان گونه كه در احاديث مزبور آمده، از هر شيطان رانده شده اى در امان خواهد بود، ولى اگر اين آيه را سرسرى بخواند و در عمل از دوستان مخلص و ياران وفادار شيطان باشد، نمى تواند به اين افتخار بزرگ نايل شود، همچنين درباره فرد فرد آيات و كلمات اين سوره بايد اين محاسبه را انجام داد.
ص: 83
در حديثى از پيامبر گرامى اسلام صلى الله عليه و آله مى خوانيم كه فرمود:
«مَن قَرَأ سورَةَ وَالصَّافاتِ اعطِىَ مِنَ الأجرِ عَشرُ حَسَناتٍ بِعَدَدِ كُلّ جِنّ وَشَيطانٍ وَتَباعَدَت عَنهُ مَرَدَةُ الشَّياطِينِ وَبَرَءَ مِنَ الشّركِ وَشَهِدَ لَهُ حافِظاهُ يَومَ القِيامَةِ إِنَّهُ كانَ مُؤمِناً بِالمُرسَلينَ
؛ كسى كه سوره صافّات را بخواند، به تعداد هر جنّ و شيطان ده حسنه به او داده مى شود، شياطين متمرّد از او فاصله مى گيرند و از شرك پاك مى شود و دو فرشته اى كه مأمور حفظ او هستند، روز قيامت درباره او شهادت مى دهند كه به رسولان خداوند ايمان داشته است».(1)
و در حديثى امام صادق عليه السلام فرمود:
«مَن قَرَأ سورَةَ الصَّافاتِ في كُلّ يَومِ جُمُعَةٍ لَم يَزَل مَحفوظاً مِن كُلّ آفَةٍ مَدفوعاً عَنهُ كُلُّ بَلِيَّةٍ في حَياتِهِ الدُّنيا مَرزوقاً فِى الدُّنيا بِأوسَعِ ما يَكُونُ مِنَ الرّزقِ وَلَم يُصِبهُ اللّهُ في مالِهِ وَلا وُلدِهِ وَلا بَدَنِهِ بِسُوءٍ مِن شَيطانٍ رَجيمٍ وَلا جَبّارٍ عَنيدٍ وَإن ماتَ في يَومِهِ أو لَيلَتِهِ بَعَثَهُ اللّهُ شَهيداً وَأماتَهُ شَهيداً وَأدخَلَهُ الجَنَّةَ مَعَ الشُّهَداءِ في دَرَجَةٍ مِنَ الجَنَّةِ
؛ كسى كه سوره صافّات را در هر روز جمعه بخواند، از هر
ص: 84
آفتى محفوظ مى ماند و هر بلايى در زندگى دنيا از او دفع مى شود، خداوند وسيع ترين روزى را در اختيارش مى گذارد و او را در مال، فرزندان و بدن گرفتار زيان هاى شيطان رجيم و گردنكشان عنود نمى سازد و اگر در آن روز و شب از دنيا برود، خداوند او را شهيد برمى انگيزد و شهيد مى ميراند و او را در بهشت با شهدا هم درجه مى سازد».(1)
با توجّه به محتواى اين سوره، علّت اين همه ثواب هاى عظيم براى تلاوت آن روشن مى شود، زيرا مى دانيم كه هدف از تلاوت انديشه، سپس اعتقاد و بعد از آن عمل است و بى شك هر كه اين سوره را با اين كيفيّت تلاوت كند، هم از شرّ شياطين محفوظ خواهد ماند، هم از شرك پاك مى شود، هم با داشتن اعتقاد صحيح و محكم و اعمال صالح و پند آموختن از سرگذشت انبيا و اقوام پيشين، در زمره شهيدان قرار خواهد گرفت.
ص: 85
در فضيلت اين سوره كه به سبب آغاز آن «ص» نام گرفته، در روايتى از پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله مى خوانيم كه فرمود:
«مَن قَرَأ سورَةَ «ص» اعطِىَ مِنَ الاجرِ بِوَزنِ كُلّ جَبَلٍ سَخَّرَهُ اللّهُ لِداوُدَ حَسَناتٌ وَعَصَمَهُ اللّهُ أن يُصِرَّ عَلى ذَنبٍ صَغيراً او كَبيراً
؛ كسى كه سوره «ص» را بخواند، به اندازه هر كوهى كه خدا مسخّر داوود فرموده بود حسنه به او مى دهد و از آلوده شدن و اصرار بر گناه كوچك و بزرگ حفظ مى كند».(1)
و در حديثى امام باقر عليه السلام فرمود:
«مَن قَرَأَ سورَةَ «ص» في لَيلَةِ الجُمُعَةِ اعطِىَ مِن خَيرِ الدُّنيا وَالآخِرَةِ ما لَم يُعطَ أحَدٌ مِنَ النَّاسِ إلّانَبِىٌّ مُرسَلٌ أو مَلَكٌ مُقَرَّبٌ وَأدخَلَهُ اللّهُ الجَنَّةَ وَكُلَّ مَن أحَبَّ مِن أهلِ بَيتِهِ حَتّى خادِمَهُ الَّذي يَخدُمُهُ
؛ كسى كه سوره «ص» را در شب جمعه بخواند، از خير دنيا و آخرت آن قدر (از سوى خداوند) به او بخشيده مى شود كه به هيچ كس داده نشده، جز پيامبران مرسَل و فرشتگان مقرّب و خدا او و كسانى از خانواده اش را كه به آنها علاقه دارد،
ص: 86
وارد بهشت مى كند، حتّى خدمتگذارى كه به او خدمت مى كرده».(1)
هرگاه محتواى اين سوره را در كنار اين پاداش ها ببينيم، پيوند و ارتباط اين پاداش ها با آن تعليمات روشن مى شود و بار ديگر تأكيدى است بر اين حقيقت كه منظور، تلاوت خشك و بى روح نيست، بلكه تلاوتى است انديشه برانگيز و تصميم آفرين، انديشه و تصميمى كه انگيزه عمل شود و محتواى سوره را در زندگى انسان منعكس سازد.
ص: 87
در احاديث اهمّيّت فوق العاده اى به تلاوت اين سوره داده شده، از جمله در حديثى از پيامبر اعظم صلى الله عليه و آله مى خوانيم كه فرمود:
«مَن قَرَأَ سُورَةَ الزُّمَرِ لَم يَقطَعِ اللّهُ رَجاهُ وَأعطاهُ ثَوابَ الخائِفِينَ الَّذينَ خافوا اللّهَ تَعالى
؛ كسى كه سوره زمر را قرائت كند، خداوند اميدش را (از رحمت خود) قطع نخواهد كرد و پاداش كسانى را كه از خدا مى ترسند به او عطا مى كند».(1)
و در حديثى امام صادق عليه السلام فرمود:
«مَن قَرَأَ سورَةَ الزُّمَرِ أعطاهُ اللّهُ مِن شَرَفِ الدُّنيا وَالآخِرَةِ وَأَعَزَّهُ بِلا مالٍ وَلا عَشيرَةٍ حَتّى يَهابَهُ مَن يَراهُ وَحَرَّمَ جَسَدَهُ عَلَى النّارِ
؛ كسى كه سوره زمر را تلاوت كند، خداوند شرف دنيا و آخرت به او مى دهد و بدون داشتن مال و قبيله، قدرت و عزّت به او مى بخشد آن چنان كه هر كس او را ببيند از او حساب مى برد، و بدن او را نيز بر آتش دوزخ حرام مى كند».(2)
فضيلت سوره ى قرآن برگرفته از تفسير نمونه ؛ ص87
ايسه فضيلت هاى فوق با محتواى اين سوره در زمينه خوف
ص: 88
از پروردگار و اميد به رحمت او و اخلاص در عبوديّت و تسليم مطلق در برابر ذات پاك حق، به خوبى نشان مى دهد كه اين پاداش ها از آنِ كسانى است كه تلاوت را مقدّمه اى براى انديشه و انديشه را وسيله اى براى ايمان و عمل قرار مى دهند. به بيان ديگر، محتواى اين سوره در درون جانشان جاى مى گيرد و تجلّى آن در تمام زندگيشان نمايان مى شود. آرى چنين كسانى درخور چنان پاداش عظيم و رحمت وسيع پروردگارند.
ص: 89
در روايات فضايل بسيارى براى سوره هاى «حم» عموماً و سوره «غافر» خصوصاً نقل شده است.
درباره سوره هاى «حم»، پيامبر صلى الله عليه و آله در حديثى فرمود:
«الحَوامِيمُ تاجُ القُرآنِ
؛ سوره هاى (هفتگانه) «حم» تاج قرآن است».(1)
ابن عبّاس نيز سخنى دارد كه احتمالًا آن را از پيامبر صلى الله عليه و آله يا على عليه السلام شنيده، مى گويد:
«لِكُلّ شَي ءٍ لُبابٌ وَلُبابُ القُرآنِ الحَوامِيمُ
؛ هر چيزى مغزى دارد و مغز قرآن سوره هاى حاميم است».(2)
و در حديثى امام صادق عليه السلام فرمود:
«الحَوامِيمُ رَيحانُ القُرآنِ فَإذا قَرَأتُمُوها فَاحْمَدُوا اللّهَ وَاشكُرُوهُ بِحِفظِها وَتِلاوَتِها وَإنَّ العَبدَ لَيَقُومُ يَقرَأُ الحَوامِيمَ فَيَخرُجُ مِن فِيهِ أطيَبُ مِنَ المُسكِ الاذفَرِ وَالعَنبَرِ وَإنَّ اللّهَ لَيَرحَمُ بِالنَّهارِ تاليها وَقارِئها وَيَرحَمُ جيرانَهُ وَأصدِقائَهُ وَمَعارِفَهُ وَكُلَّ حَميمٍ أو قَريبٍ لَهُ وَإنَّهُ فِى القِيامَةِ يَستَغفِرُ لَهُ العَرشُ وَالكُرسِىُّ وَمَلائِكَةُ اللّهِ المُقَرَّبُونَ
؛ سوره هاى حاميم گل هاى قرآن است هنگامى كه آنها را
ص: 90
تلاوت مى كنيد خدا را سپاس گوييد و با حفظ و تلاوت اين سوره ها او را شكر گزاريد. هر بنده اى كه از خواب برخيزد و سوره هاى حاميم بخواند از دهانش (روز قيامت) بوى عطر دل انگيزى بهتر از مشك و عنبر خارج مى شود و خداوند خواننده اين سوره ها را رحمت مى كند و نيز همسايگان و دوستان و آشنايان و تمام ياران نزديك و دور او را مشمول رحمت خويش قرار مى دهد و روز قيامت عرش و كرسى و فرشتگان مقرّب خدا براى او استغفار مى كنند».(1)
در حديث ديگرى از پيامبر صلى الله عليه و آله مى خوانيم:
«الحَواميمُ سَبعٌ وَأبوابُ جَهَنَّمَ سَبعٌ تَجِى ءُ كُلُّ حامِيمٍ مِنها فَتَقِفُ عَلى بابٍ مِن هذِهِ الابوابِ تَقولُ اللّهُمَّ لا تُدخِل مِن هذَا البابِ مَن كانَ يُؤمِنُ بِى وَيَقرَأُني
؛ سوره هاى حاميم هفت سوره اند و درهاى جهنّم نيز هفت در است، هر يك از «حاميم» ها مى آيد و در مقابل يكى از اين درها مى ايستد و مى گويد خداوندا، كسى را كه به من ايمان آورده و مرا خوانده از اين در وارد مكن!»(2)
و در خصوص سوره غافر، در حديثى پيامبر صلى الله عليه و آله فرمود:
«مَن قَرَأَ سُورَةَ حم المُؤمِنَ لَم يَبقَ رُوحُ نَبِىّ وَلا صَديقٍ وَ لا مُؤمِنٍ إلّاصَلُّوا عَلَيهِ وَاستَغفِرُوا لَهُ
؛ هر كس سوره حاميم مؤمن را بخواند، همه ارواح انبيا وصدّيقان ومؤمنان بر او درود مى فرستند وبراى اواستغفار مى كنند».(3)
ص: 91
روشن است كه اين فضايل بزرگ پيوندى با آن محتواى برجسته دارد، محتوايى كه هرگاه در زندگى انسان در بعد «اعتقادى» و «عملى» او انعكاس يابد، بدون شك مستحقّ اين فضايل عظيم است و اگر در اين روايات سخن از تلاوت به ميان آمده، منظور تلاوتى است كه مقدّمه اى براى ايمان و عمل باشد.
تعبير پرمعنايى كه در يكى از روايات نبوى وارد شده و مى گويد:
هركس «حم» را بخواند و به آن ايمان داشته باشد، شاهد گوياى اين سخن است.
ص: 92
در حديثى پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله فرمود:
«مَن قَرَأَ حم السَّجدَةَ اعطِىَ بِعَدَدِ كُلّ حَرفٍ مِنها عَشرَ حَسَناتٍ
؛ هر كس «حم سجده» را بخواند به تعداد هر حرفى از آن دَه حسنه به او عطا مى شود».(1)
و در حديثى از امام صادق عليه السلام مى خوانيم كه فرمود:
«مَن قَرَأَ حم السَّجدَةَ كانَت لَهُ نُوراً يَومَ القِيامَةِ مَدَّ بَصَرِهِ وَسُرُوراً وَعاشَ في هذِهِ الدُّنيا مَغبُوطاً مَحمُوداً
؛ هر كه حم سجده را تلاوت كند اين سوره روز قيامت نورى در برابر او مى شود تا آنجا كه چشمش كار مى كند و مايه سرور و خوشحالى او خواهد بود و در اين دنيا نيز مقامى شايسته پيدا مى كند كه مايه غبطه ديگران مى شود».(2)
در حديث ديگرى از بيهقى نقل شده كه «خليل بن مره» مى گويد: پيامبر صلى الله عليه و آله هيچ شبى به خواب نمى رفت، مگر اينكه سوره هاى «تبارك» و «حم سجده» را مى خواند.(3)
مسلّم است آيات بيداركننده اين سوره با آن همه مواعظ
ص: 93
روشنى بخش و آن معارف غنى و پرمايه، در صورتى كه با تلاوت جذب روح انسان شود و راهنماى زندگى او شود، نورى براى قيامت و وسيله مؤثّرى براى پيروزى او در اين جهان خواهد بود، چرا كه تلاوت مقدّمه فكر است و فكر مقدّمه عمل.
نامگذارى اين سوره به «فصّلت» از آيه سوم آن گرفته شده و به «حم سجده» بدين سبب است كه با «حم» آغاز مى شود و آيه 37 آن آيه سجده است.
ص: 94
در حديثى پيامبر صلى الله عليه و آله فرمود:
«مَن قَرَأَ سورَةَ حم عسق كانَ مِمَّن يُصَلّي عَلَيهِ المَلائِكَةُ وَيَستَغفِرونِ لَهُ وَيَستَرحِمُونَ
؛ كسى كه سوره شورى را تلاوت كند، از كسانى است كه فرشتگان بر او رحمت مى فرستند و براى او استغفار و طلب آمرزش مى كنند».(1)
و در حديثى امام صادق عليه السلام فرمود: «هركه سوره شورى را بخواند روز قيامت با صورتى درخشنده همچون آفتاب محشور مى شود تا به پيشگاه خدا مى آيد مى فرمايد: بنده من، قرائت سوره حم عسق را تداوم دادى، در حالى كه پاداش آن را نمى دانستى، امّا اگر مى دانستى چه پاداشى دارد هيچ گاه از قرائت آن خسته نمى شدى، ولى من امروز پاداش تو را خواهم داد، سپس دستور مى دهد او را وارد بهشت كنند و غرق در نعمت هاى ويژه بهشتى».(2)
ص: 95
در احاديث فضيلت بسيارى براى تلاوت اين سوره ذكر شده، از جمله در حديثى پيامبر اسلام صلى الله عليه و آله فرمود:
«وَمَن قَرَأَ سورَةَ الزُّخرُفِ كانَ مِمَّن يُقالُ لَهُ يَومَ القِيامَةِ يا عِبادِ لا خَوفٌ عَلَيكُمُ اليَومَ وَلا انتُم تَحزَنُونَ ادخُلُوا الجَنَّةَ بِغَيرِ حِسابٍ
؛ كسى كه سوره زخرف را تلاوت كند، از كسانى است كه روز قيامت به اين خطاب مخاطب مى شود: اى بندگان من، امروز نه ترسى بر شماست و نه غمى، بدون حساب وارد بهشت شويد».(1)
البتّه خطاب يَا عِبَادِ لَاخَوْفٌ عَلَيْكُمُ الْيَوْمَ وَلَا أَنْتُمْ تَحْزَنُونَ همان چيزى است كه در آيه 68 اين سوره آمده و جمله ادْخُلُوا الْجَنَّةَ از آيه 70 گرفته شده و جمله بِغَيْرِ حِسَابٍ از لوازم كلام و آيات ديگر قرآن است.
در هر صورت اين بشارت بزرگ و فضيلت بى حساب تنها با تلاوت خالى از انديشه و ايمان و عمل حاصل نمى شود، زيرا تلاوت مقدّمه اى است براى انديشه و ايمان و عمل ثمره آن است.
ص: 96
در حديثى پيامبر صلى الله عليه و آله فرمود:
«مَن قَرَأَ سورَةَ الدُخّانِ لَيلَةَ الجُمُعَةِ وَيَومَ الجُمُعَةِ بَنَى اللّهُ لَهُ بَيتاً فِى الجَنَّةِ
؛ هر كه سوره دخان را شب و روز جمعه بخواند خداوند خانه اى در بهشت براى او بنا مى كند».(1)
در حديث ديگرى فرمود:
«مَن قَرَأَ سورَةَ الدُخّانِ في لَيلَةِ أصبَحَ يَستَغفِرُ لَهُ سَبعونَ الفَ مَلَكٍ
؛ هركه سوره دخان را در شب بخواند صبح مى كند در حالى كه هفتاد هزار فرشته براى او استغفار مى كنند».(2)
در حديثى ابوحمزه ثمالى از امام باقر عليه السلام نقل كرده:
«مَن قَرَأَ سورَةَ الدُخّانِ في فَرائِضِهِ وَنَوافِلِهِ بَعَثَهُ اللّهُ مِنَ الآمِنِينَ يَومَ القِيامَةِ وَاظَلَّهُ تَحتَ ظِلّ عَرشِهِ وَحاسَبَهُ حِساباً يَسيراً وَاعطى كِتابَهُ بِيَمينِهِ
؛ كسى كه سوره دخان را در نمازهاى فريضه و نافله بخواند، خداوند او را در زمره كسانى كه روز قيامت در امنيّت به سر مى برند مبعوث مى كند و او را در سايه عرشش قرار مى دهد و حساب را بر او آسان مى گيرد و نامه اعمالش را به دست راستش مى دهد».(3)
ص: 97
در حديثى از پيامبر صلى الله عليه و آله مى خوانيم كه فرمود:
«وَمَن قَرَأَ حاميمَ الجاثِيَةَ سَتَرَ اللّهُ عَورَتَهُ وَسَكَّنَ رَوعَتَهُ عِندَ الحِسابِ
؛ كسى كه سوره جاثيه را بخواند (و البتّه در آن بينديشد و در زندگى خود به كار بندد) خداوند عيوب او را روز قيامت مى پوشاند و ترس او را هنگام حساب به آرامش مبدّل مى سازد».(1)
در حديث ديگرى امام صادق عليه السلام فرمود:
«مَن قَرَأَ سورَةَ الجاثِيَةِ كانَ ثَوابُها أن لا يَرَى النّارَ أبَداً وَلا يَسمَعُ زَفيرَ جَهَنَّمَ وَلا شَهيقَها وَهُوَ مَعَ مُحَمَّدٍ صلى الله عليه و آله
؛ هر كس سوره جاثيه را (با فكر و انديشه اى كه مقدّمه عمل باشد) تلاوت كند، ثوابش اين است كه هرگز آتش دوزخ را نمى بيند و صداى ناله جهنّم را نمى شنود و همنشين محمّد صلى الله عليه و آله خواهد بود».(2)
ص: 98
در فضيلت اين سوره در حديثى پيامبر گرامى اسلام صلى الله عليه و آله فرمود:
«وَمَن قَرَأَ سورَةَ الاحقافِ اعطِىَ مِنَ الاجرِ بِعَدَدِ كُلّ رَملٍ فِى الدُّنيا عَشرُ حَسَناتٍ وَمُحِىَ عَنهُ عَشرُ سَيّئاتٍ وَرُفِعَ لَهُ عَشرُ دَرَجاتٍ
؛ هر كس سوره احقاف را بخواند، به ازاى هر دانه شن كه در اين دنياست ده حسنه به او داده مى شود و ده سيّئه محو مى گردد و ده درجه بر درجاتش افزوده مى شود».(1)
«احقاف» جمع «حِقف» (بر وزن رزق) به معنى شن هاى روان است كه بر اثر وزش باد در بيابان ها به صورت مستطيل و كج و معوج روى هم انباشته مى شود. سرزمين قوم «عاد» را ازاين رو «احقاف» ناميدند كه ريگستانى به اين شكل بود. تعبير حديث مزبور ناظر به همين معناست.
بديهى است اين گونه حسنات و درجات تنها براى تلاوت الفاظ نيست، بلكه تلاوتى است سازنده و بيدارگر، در مسير ايمان و تقوا. و محتواى سوره احقاف به راستى چنين اثرى دارد، اگر
ص: 99
انسان طالب حقيقت و آماده عمل باشد.
و در حديث ديگرى امام صادق عليه السلام فرمود:
«مَن قَرَأَ كُلَّ لَيلَةٍ أو كُلَّ جُمُعَةٍ سورَةَ الاحقافِ لَم يُصِبهُ اللّهُ بِرَوعَةٍ فِى الدُّنيا وَآمَنَهُ مِن يَومِ القِيامَةِ
؛ هر كس سوره احقاف را هر شب يا هر جمعه بخواند، خداوند وحشت دنيا را از او برمى دارد و او را روز قيامت از وحشت در امان مى دارد».(1)
ص: 100
در حديثى پيامبر اعظم صلى الله عليه و آله فرمود:
«مَن قَرَأَ سورَةَ مُحَمَّدٍ كانَ حَقّاً عَلَى اللّهِ أن يَسقِيَهُ مِن أنهارِ الجَنَّةِ
؛ كسى كه سوره محمّد را تلاوت كند، بر خدا حقّ است كه او را از نهرهاى بهشت سيراب سازد».(1)
و در روايتى امام صادق عليه السلام فرمود:
«مَن قَرَأَ سورَةَ الَّذينَ كَفَرُوا (سورَةَ مُحَمَّدٍ صلى الله عليه و آله) لَم يَرتَب ابَداً وَلَم يَدخُلهُ شَكٌّ في دينِهِ ابَداً وَلَم يَبتَلِهِ اللّهُ بِفَقرٍ ابَداً وَلا خَوفِ سُلطانٍ ابَداً وَلَم يَزَل مَحفُوظاً مِنَ الشّركِ وَالكُفرِ ابَداً حَتّى يَمُوتَ فَإذا ماتَ وَكَّلَ اللّهُ بِهِ في قَبرِهِ الفَ مَلَكٍ يُصَلُّونَ في قَبرِهِ وَيَكونُ ثَوابُ صَلاتِهِم لَهُ وَيُشَيّعونَهُ حَتّى يُوقِفوهُ مَوقِفَ الامنِ عِندَ اللّهِ عَزَّ وَجَلَّ وَيَكونَ في امانِ اللّهِ وَامانِ مُحَمَّدٍ صلى الله عليه و آله
؛ هر كس سوره محمّد را بخواند، هرگز در دين ترديد نمى كند و هرگز خداوند او را به فقر در دين مبتلا نمى سازد و هرگز ترسى از سلطانى نخواهد داشت و همواره تا آخر عمر از شرك و كفر محفوظ و در امان خواهد بود و چون مى ميرد خداوند هزار فرشته را مأمور مى كند كه در قبرش نماز بخوانند و ثواب نمازهايشان از آنِ اوست و اين هزار فرشته
ص: 101
همچنان با او هستند تا در عرصه محشر در محلّ امن و امانى او را متوقّف كنند و پيوسته در امان خدا و محمّد صلى الله عليه و آله است».(1)
روشن است كسانى كه محتواى اين آيات را در جان خود جاى دهند و در پيكار با دشمنان سرسخت و بى رحم و بى منطق ترديد و تزلزل به خود راه ندهند، هم پايه هاى دين و ايمانشان قوى مى شود و هم ترس و ذلّت و فقر از آنها برچيده خواهد شد و هم در قيامت در جوار رحمت الهى متنعّم اند.
و در حديث ديگرى فرمود:
«مَن ارادَ ان يَعرِفَ حالَنا وَحالَ أعدائِنا فَليَقرَأ سورَةَ مُحَمَّدٍ فَإنَّهُ يَراها آيَةً فينا وَآيَةً فيهِم
؛ هر كس بخواهد حال ما و دشمنان ما را بنگرد، سوره محمّد را بخواند كه آيه اى درباره ماست و آيه اى درباره آنها».(2)
اين حديث را مفسّران اهل سنّت نيز نقل كرده اند(3) و بيانگر اين واقعيّت است كه نمونه اكمل ايمان، اهل بيت پيامبر صلى الله عليه و آله بودند و نمونه بارز كفر و نفاق بنى اميّه. درست است كه در اين سوره تصريحى به عنوان اهل بيت و بنى اميّه نيامده، ولى چون از دو گروه مؤمن ومنافق و ويژگى هاى آنها بحث شده است پيش از هر چيز اشاره به آن دو مصداق روشن مى كند و در عين حال مانع از شمول سوره نسبت به ساير افراد مؤمن و منافق نيست.
ص: 102
در حديثى انَس مى گويد: هنگامى كه از حديبيه بازمى گشتيم، در حالى كه مشركان از ورود ما به مكّه و اجراى مناسك عمره ممانعت كرده بودند، سخت غرق اندوه و غم بوديم، ناگهان خداوند آيه إِنَّا فَتَحْنَا لَكَ فَتْحًا مُبِينًا را نازل فرمود. پيامبر صلى الله عليه و آله فرمود:
«لَقَد انزِلَت عَلَىَّ آيَةٌ هِىَ احَبُّ الَىَّ مِنَ الدُّنيا كُلّها
؛ آيه اى بر من نازل شده كه از تمام دنيا نزد من محبوب تر است».(1)
عبداللّه بن مسعود مى گويد: «هنگام بازگشت از حديبيه، چون «انَّا فَتَحْنَا ...» بر پيامبر صلى الله عليه و آله نازل شد، چنان حضرت غرق سرور گرديد كه خدا مى داند».(2)
در حديثى پيامبر صلى الله عليه و آله فرمود:
«مَن قَرَأَها فَكَانَّما شَهِدَ مَعَ مُحَمَّدٍ صلى الله عليه و آله فَتحَ مَكَّةَ وَفي رِوايَةٍ اخرى فَكَانَّما كانَ مَعَ مَن بايَعَ مُحَمَّداً تَحتَ الشَّجَرَةِ
؛ هر كس اين سوره را بخواند، همچون كسى است كه هنگام فتح مكّه در خدمت پيامبر صلى الله عليه و آله و در لشكر او بوده است».
ص: 103
و در روايت ديگرى آمده: «مانند كسى است كه با محمّد صلى الله عليه و آله در زير درختى كه در حديبيه بود، بيعت كرده است».(1)
و در حديثى از امام صادق عليه السلام مى خوانيم كه فرمود:
«حَصّنُوا اموالَكُم وَنِسائَكُم وَما مَلَكَت ايمانُكُم مِنَ التَّلَفِ بِقَرائةِ «
انّا فَتَحْنَا لَكَ فَتْحًا مُبِيْنًا
» فإنَّهُ اذا كانَ مِمَّن يُدمِنُ قِرائَتَها نادى مُنادٍ يَومَ القِيامَةِ حَتّى يَسمَعَ الخَلائِقُ انتَ مِن عِبادِىَ المُخلِصِينَ ألحِقُوهُ بِالصّالِحِينَ مِن عِبادِى وَادخِلُوهُ جَنّاتِ النَّعِيمِ وَاسقُوهُ مِنَ الرَّحِيقِ المَختومِ بِمِزاجِ الكافورِ
؛ اموال و همسران و آنچه را در ملك شماست، با قرائت انَّا فَتَحْنَا از تلف حفظ كنيد. هر كه پيوسته آن را تلاوت كند، روز قيامت منادى صدا مى زند آن چنان كه همه خلايق مى شنوند: تو از بندگان مخلص منى، او را به بندگان صالحم ملحق سازيد و در باغ هاى پرنعمت بهشت وارد كنيد و از نوشابه مخصوص بهشتيان سيراب سازيد».(2)
ناگفته پيداست كه اين همه فضيلت و افتخار، با تلاوتِ خالى از انديشه و عمل حاصل نمى شود، بلكه هدف اصلى از تلاوت، تطبيق اعمال و خلق و خوى خويش بر مفاد اين آيات است.
ص: 104
در فضيلت تلاوت اين سوره در حديثى پيامبر صلى الله عليه و آله فرمود:
«مَن قَرَأَ سورَةَ الحُجُراتِ اعطِىَ مِنَ الاجرِ عَشرُ حَسَناتٍ بِعَدَدِ مَن اطاعَ اللّهَ وَمَن عَصاهُ
؛ هر كس سوره حجرات را بخواند، به عدد تمام كسانى كه خدا را اطاعت يا عصيان كرده اند، ده حسنه به او داده مى شود».(1)
و در حديث ديگرى امام صادق عليه السلام فرمود:
«مَن قَرَأَ سورَةَ الحُجُراتِ في كُلّ لَيلَةٍ او في كُلّ يَومٍ كانَ مِن زُوّارِ مُحَمَّدٍ صلى الله عليه و آله
؛ هر كس سوره حجرات را در هر شب يا هر روز بخواند، از زائران محمّد صلى الله عليه و آله خواهد بود».(2)
بديهى است اين همه حسنات به تعداد مطيعان و عاصيان، در صورتى است كه اعمال هر يك از اين دو را كه در آيات اين سوره منعكس است دقيقاً در نظر بگيرد، در آن بينديشد و مسير خود را بر اوّلى منطبق و از دومى جدا سازد.
و نيز نايل شدن به زيارت پيامبر صلى الله عليه و آله، فرع بر اين است كه آدابى
ص: 105
را كه در اين سوره درباره شخص او آمده، عملًا به كار گيرد، زيرا تلاوت همه جا مقدّمه عمل است.
ص: 106
از روايات استفاده مى شود كه پيامبر صلى الله عليه و آله اهمّيّت فراوانى براى اين سوره قائل بود، تا بدانجا كه هر روز جمعه آن را در خطبه نماز جمعه قرائت مى فرمود.(1)
در حديث ديگرى آمده است: در هر روز عيد و جمعه آن را تلاوت مى كرد.(2)
اين بدان است كه روز جمعه و عيد، روز بيدارى و آگاهى انسان ها، روز بازگشت به فطرت نخستين، روز توجّه به خدا و «يوم الحساب» است و چون آيات اين سوره به نحو بسيار مؤثّرى مرگ و حوادث قيامت را بازگو مى كند و تفكّر در آن تأثير عميقى در بيدارى و تربيت انسان ها دارد، مورد توجّه خاصّ آن حضرت قرار داشت.
در حديثى از پيامبر اعظم صلى الله عليه و آله مى خوانيم كه فرمود:
«وَ مَن قَرَأَ سورَةَ «ق» هَوَّنَ اللّهُ عَلَيهِ تاراتِ المَوتِ وَسَكَراتِهِ
؛ كسى كه سوره «ق»
ص: 107
را بخواند، خداوند مشكلات و سكرات مرگ را بر او آسان مى سازد».(1)
و نيز در حديثى امام باقر عليه السلام فرمود:
«وَمَن أدمَنَ في فَرائِضِهِ وَنَوافِلِهِ سورَةَ «ق» وَسَّعَ اللّهُ في رِزقِهِ وَاعطاهُ كِتابَهُ بِيَمينِهِ وَحاسَبَهُ حِساباً يَسيراً
؛ كسى كه پيوسته در نمازهاى فريضه و نافله سوره «ق» را بخواند، خداوند روزيش را گسترده مى كند، نامه اعمالش را به دست راستش مى دهد و حساب او را در قيامت آسان مى سازد».(2)
شايان ذكر است كه اين همه افتخار و فضيلت، تنها با خواندن الفاظ حاصل نمى شود، بلكه خواندن الفاظ سرآغازى است براى بيدارى انديشه ها و آن نيز وسيله اى است براى عمل صالح و هماهنگى با محتواى سوره.
ص: 108
در حديثى امام صادق عليه السلام فرمود:
«مَن قَرَأَ سورَةَ الذّارِياتِ في يَومِهِ او لَيلَتِهِ أصلَحَ اللّهُ لَهُ مَعيشَتَهُ وَآتاهُ بِرِزقٍ واسِعٍ وَنُورٍ لَهُ في قَبرِهِ بِسِراجٍ يَزهَرُ الى يَومِ القِيامَةِ
؛ هر كس سوره ذاريات را در روز يا شب بخواند، خداوند وضع زندگى و معيشت او را اصلاح مى كند، روزى وسيعى به او مى دهد و قبرش را با چراغى روشن مى سازد كه تا روز قيامت مى درخشد».(1)
اين حقيقت را باز تكار مى كنيم كه تنها لقلقه زبان براى رسيدن به اين همه پاداش عظيم كافى نيست، بلكه هدف تلاوتى است انديشه برانگيز و انديشه اى عمل آفرين.
ص: 109
در حديثى از پيامبر صلى الله عليه و آله مى خوانيم كه فرمود:
«مَن قَرَأَ سورَةَ وَالطُّورِ كانَ حَقّاً عَلَى اللّهِ أن يُؤمِنَهُ مِن عَذابِهِ وَأن يُنعِمَهُ في جَنَّتِهِ
؛ هر كس سوره طور را بخواند، بر خداست كه او را از عذابش ايمن سازد و وى را در بهشتش متنعّم دارد».(1)
در حديث ديگرى از امام باقر عليه السلام مى خوانيم كه فرمود:
«مَن قَرَأَ سورَةَ الطُّورِ جَمَعَ اللّهُ لَهُ خَيرَ الدُّنيا وَالآخِرَةِ
؛ هر كه سوره طور را تلاوت كند، خداوند خير دنيا و آخرت را براى او جمع مى كند».(2)
روشن است كه اين همه پاداش عظيم در دنيا و آخرت، از آنِ كسانى است كه اين «تلاوت» را وسيله اى براى «تفكّر» و آن را نيز به نوبه خود وسيله اى در راه «عمل» قرار دهند.
ص: 110
در حديثى پيامبر صلى الله عليه و آله فرمود:
«مَن قَرَا سورَةَ النَّجمِ اعطِىَ مِنَ الاجرِ عَشرُ حَسَناتٍ بِعَدَدِ مَن صَدَّقَ بِمُحَمَّدٍ وَمَن جَحَدَ بِهِ
؛ هركه سوره النّجم را بخواند، خداوند به تعداد هريك از كسانى كه به محمّد ايمان آوردند و كسانى كه او را انكار كردند، ده حسنه به او مى دهد».(1)
و در حديثى امام صادق عليه السلام فرمود:
«مَن كانَ يُدمِنُ قِرائَةَ وَالنَّجمِ في كُلّ يَومٍ أو في كُلّ لَيلَةٍ، عاشَ مَحموداً بَينَ النّاسِ وَكانَ مَغفُوراً لَهُ وَكانَ مُحَبَّباً بَينَ النّاسِ
؛ هر كه پيوسته سوره النّجم را در هر روز يا شب تلاوت كند، در ميان مردم فردى شايسته شناخته مى شود، خداوند او را مى آمرزد و در ميان مردم محبوب است».(2)
مسلّماً چنين پاداش هاى عظيمى از آنِ كسانى است كه تلاوت اين سوره را وسيله اى براى انديشيدن و سپس عمل قرار دهند و تعليمات مختلف اين سوره در زندگى آنها پرتوافكن شود.
ص: 111
در حديثى از پيامبر گرامى اسلام صلى الله عليه و آله مى خوانيم كه فرمود:
«وَمَن قَرَأَ سورَةَ اقتَرَبَتِ السَّاعَةُ في كُلّ غِبٍّ بُعِثَ يَومَ القِيامَةِ وَوَجهُهُ عَلى صورَةِ القَمَرِ لَيلَةَ البَدرِ وَمَن قَرَأَها كُلَّ لَيلَةٍ كانَ أفضَلَ وَجاءَ يَومَ القِيامَةِ وَوَجهُهُ مُسفَرٌّ عَلى وُجُوهِ الخَلائِقِ
؛ هر كس سوره اقتربت را يك روز در ميان بخواند، روز قيامت در حالى برانگيخته مى شود كه صورتش همچون ماه در شب بدر است و هر كس آن را هر شب بخواند افضل است و در قيامت نور و روشنايى صورتش بر ساير خلايق برترى دارد».(1)
مسلّماً درخشندگى صورت در صحنه قيامت، نشانه ايمان قوى و راستينى است كه در سايه تلاوت اين سوره و تفكّر و سپس عمل به آن حاصل شده است، نه تلاوت خالى از انديشه و عمل.
ص: 112
اين سوره چون حسّ شكرگزارى را در انسان ها به عالى ترين وجهى برمى انگيزد و بيان نعمت هاى مادّى و معنوى دنيا و آخرت، شوق طاعت و بندگى را در دل او افزايش مى دهد، فضيلت هاى فراوانى براى تلاوت آن در روايات آمده است. البتّه تلاوتى كه در اعماق روح انسان نفوذ كند و مبدأ حركت شود، نه مجرّد لقلقه زبان.
در حديثى پيامبر صلى الله عليه و آله فرمود:
«مَن قَرَأَ سورَةَ الرَّحمنِ رَحِمَ اللّهُ ضَعفَهُ وَأدَّى شُكرَ ما أنعَمَ اللّهُ عَلَيهِ
؛ هركه سوره الرّحمان را بخواند خداوند به ناتوانى او (در اداى شكر نعمت ها) رحم مى كند و حقّ شكر نعمت هايى را كه به او ارزانى داشته، خودش ادا مى كند».(1)
در حديث ديگرى امام صادق عليه السلام فرمود: «تلاوت سوره الرّحمن و قيام به آن را هرگز رها نكنيد، زيرا اين سوره در قلوب منافقان هرگز استقرار نمى يابد و خداوند آن را روز قيامت به صورت انسانى قرار مى دهد كه زيباترين چهره و خوشبوترين
ص: 113
رائحه را دارد، سپس در جايى قرار مى گيرد كه از همگان به خداوند متعال نزديك تر است. خداوند از اين سوره مى پرسد: چه كسى در زندگى دنيا به محتواى تو قيام داشت و تلاوت تو را ادامه مى داد؟
در پاسخ مى گويد: خداوندا، فلان و فلان، در اين حال صورت هاى آنها سپيد مى شود، خداوند به آنان مى فرمايد: اكنون هر كه را مى خواهيد شفاعت كنيد، آنها تا آنجا كه آرزو دارند شفاعت مى كنند و براى هيچ كس شفاعت نمى كنند جز آنكه به آنها گفته مى شود: به بهشت درآييد و هر جا مى خواهيد ساكن شويد».(1)
و در حديث ديگرى آن حضرت فرمود:
«مَن قَرَأَ سورَةَ الرَّحمنِ فَقالَ عِندَ كُلّ «
فَبِأَىِّ آلَاءِ رَبِّكُمَا تُكَذِّبَانِ
» لا بِشَي ءٍ مِن آلائِكَ رَبّ اكَذّبُ، فَإن قَرَأَها لَيلًا ثُمَّ ماتَ ماتَ شَهيداً وَإن قَرَأَها نَهاراً فَماتَ ماتَ شَهيداً
؛ هر كس سوره الرّحمن را بخواند و هنگامى كه به آيه فَبِأَىِّ آلَاءِ رَبِّكُمَا تُكَذِّبَانِ مى رسد بگويد: «لا بِشَي ءٍ مِن آلائِكَ رَبّ اكَذّبُ؛ خداوندا، هيچ يك از نعمت هاى تو را انكار نمى كنم». اگر اين تلاوت در شب باشد و بميرد شهيد است و اگر در روز باشد و در همان روز نيز بميرد شهيد است».(2)
ص: 114
در فضيلت تلاوت اين سوره روايات بسيارى در منابع روايى ذكر شده است، از جمله در حديثى رسول خدا صلى الله عليه و آله فرمود:
«مَن قَرَأَ سورَةَ الواقِعَةِ كُتِبَ لَيسَ مِنَ الغافِلِينَ
؛ هر كه سوره واقعه را بخواند، نوشته مى شود كه او از غافلان نيست».(1)
چرا كه آيات اين سوره آن قدر تكان دهنده و بيداركننده است كه جايى براى غفلت انسان باقى نمى گذارد.
بدين رو در حديث ديگرى از پيامبر صلى الله عليه و آله مى خوانيم كه چون از آن حضرت پرسيدند: چرا به سرعت آثار پيرى در چهره مباركتان ظاهر شده است؟ در پاسخ فرمود:
«شَيَّبَتني هُودُ وَالواقِعَةُ وَالمُرسَلاتُ وَعَمَّ يَتَساءَلُونَ
؛ سوره هاى هود و واقعه و مرسلات و عمّ مرا پير كرد».(2) (زيرا در اين سوره ها اخبار تكان دهنده اى از رستاخيز و حوادث هولناك و مجازات مجرمان آمده، همچنين داستان هاى تكان دهنده اى از سرگذشت اقوام پيشين و بلاهايى كه بر آنها نازل
ص: 115
شد و نيز دستور به استقامت و پايدارى).
در حديث ديگرى امام صادق عليه السلام فرمود:
«مَن قَرَأَ في كُلّ لَيلَةِ جُمُعَةٍ الواقِعَةَ أحَبَّهُ اللّهُ وَأحَبَّهُ إِلَى النّاسِ أجمَعينَ وَلَم يَرَ فِى الدُّنيا بُؤساً أبَداً وَلا فَقراً وَلا فاقَةً وَلا آفَةً مِن آفاتِ الدُّنيا وَكانَ مِن رُفَقاءِ أميرِالمُؤمِنِينَ عليه السلام
؛ هركه سوره واقعه را در هر شب جمعه بخواند، خداوند او را دوست دارد و نزد همه مردم محبوبش مى كند، هرگز در دنيا ناراحتى نمى بيند، فقر و فاقه و آفتى از آفات دنيا دامنگيرش نمى شود و از دوستان اميرمؤمنان على عليه السلام خواهد بود».(1)
در حديث ديگرى آمده است: عثمان بن عفان به عيادت عبداللّه بن مسعود آمد در همان بيمارى كه با آن از دنيا رفت، پرسيد: از چه ناراحتى؟
گفت: از گناهانم.
گفت: چه ميل دارى؟
گفت: رحمت پروردگارم!
گفت: اگر موافق باشى طبيب براى تو بياوريم.
گفت: طبيب بيمارم كرده.
گفت: اگر بخواهى دستور دهم عطاى تو را از بيت المال بياورند.
گفت: آن روز كه نيازمند بودم به من ندادى و امروز كه بى نيازم به من مى دهى؟
گفت: مانعى ندارد براى دخترانت باشد.
ص: 116
گفت: آنها هم نياز ندارند، چرا كه من سفارش كردم سوره واقعه را بخوانند، من از رسول خدا صلى الله عليه و آله شنيدم كه فرمود:
«مَن قَرَأَ سورَةَ الواقِعَةِ كُلَّ لَيلةٍ لَم تُصِبهُ فاقَةٌ أبَداً
؛ هر كه سوره واقعه را هر شب بخواند، هرگز فقير نخواهد شد».(1)
ازاين رو در روايت ديگرى سوره واقعه سوره «غنى ناميده شده است.
روشن است كه تنها نمى توان با لقلقه زبان، اين همه بركات را به دست آورد، بلكه بايد به دنبال تلاوت، فكر و انديشه و به دنبال آن، حركت و عمل باشد.
ص: 117
در روايات اسلامى نكته هاى جالب توجّهى درباره فضيلت تلاوت اين سوره آمده است. البتّه تلاوتى كه توأم با فكر و تفكّرى كه توأم با عمل باشد.
در حديثى از پيامبر اعظم صلى الله عليه و آله مى خوانيم كه فرمود:
«مَن قَرَأَ سورَةَ الحَدِيدِ كُتِبَ مِنَ الَّذِينَ آمَنُوا بِاللَّهِ وَرَسُولِهِ
؛ كسى كه سوره حديد را بخواند، در زمره كسانى كه به خدا و پيامبرش ايمان آورده اند نوشته خواهد شد».(1)
و در حديث ديگرى نقل شده كه آن حضرت پيش از خواب، «مسبّحات» را تلاوت مى كرد (مسبّحات سوره هايى است كه با «سَبَّحَ لِلَّهِ» يا «يُسَبِّحُ لِلَّهِ» آغاز مى شود و آن پنج سوره است: سوره حديد، حشر، صف، جمعه، تغابن) و فرمود:
«إنَّ فيهِنَّ آيَةً أفضَلَ مِن ألفِ آيَةٍ
؛ در آنها آيه اى است كه از هزار آيه برتر است».(2)
البتّه پيامبر صلى الله عليه و آله اين آيه را تعيين نفرموده، ولى برخى مفسّران
ص: 118
احتمال داده اند كه منظور، آخرين آيه سوره حشر است، هر چند دليل روشنى براى اين معنى در دست نيست.(1)
در حديث ديگرى از امام باقر عليه السلام مى خوانيم كه فرمود:
«مَن قَرَأَ المُسَبّحاتِ كُلَّها قَبلَ أن يَنامَ لَم يَمُت حَتّى يُدرِكَ القائِمَ عليه السلام وَإن ماتَ كانَ في جَوارِ رَسولُ اللّهِ صلى الله عليه و آله
؛ كسى كه مسبّحات (سوره هاى پنجگانه مزبور) را بخواند، از دنيا نمى رود تا حضرت مهدى عليه السلام را درك كند و اگر قبلًا از دنيا برود در جهان ديگر در همسايگى رسول خدا صلى الله عليه و آله خواهد بود».(2)
ص: 119
در فضيلت اين سوره پيامبر صلى الله عليه و آله فرمود:
«مَن قَرَأَ سورَةَ المُجادَلَةِ كُتِبَ مِن حِزبِ اللّهِ يَومَ القِيامَةِ
؛ هركه سوره مجادله را بخواند (و در آن بينديشد و به كار بندد) در قيامت در زمره حزب اللّه است».(1)
و در حديثى امام صادق فرمود:
«مَن قَرَأَ سورَةَ الحَدِيدِ وَالمُجادَلَةِ في صَلاةٍ فَريضَةٍ أدمَنَهُما لَم يُعَذّبهُ اللّهُ حَتّى يَمُوتُ أبَداً وَلا يَرى في نَفسِهِ وَلا في أهلِهِ سوءاً أبَداً وَلا خَصاصَةً في بَدَنِهِ
؛ هركه سوره حديد و مجادله را در نمازهاى فريضه بخواند و آن را ادامه دهد، خداوند هرگز او را در زندگى عذاب نمى كند و در خود و خانواده اش هرگز بدى نمى بيند و نيز گرفتار فقر و بدحالى نمى شود».(2)
تناسب محتواى اين سوره ها با پاداش هاى مزبور روشن است و اين خود نشان مى دهد كه هدف از تلاوت، عمل كردن به محتواى آن در زندگى است، نه تلاوتى خالى از انديشه و عمل.
ص: 120
در حديثى پيامبر صلى الله عليه و آله فرمود:
«وَمَن قَرَأَ سورَةَ الحَشرِ لَم تَبقَ جَنَّةٌ وَلا نارٌ وَلا عَرشٌ وَلا كُرسِىٌّ وَلا حِجابٌ وَلا السَّماواتُ السَّبعُ وَلا الأرَضونَ السَّبعُ وَالهَوامُّ وَالرّياحُ وَالطَّيرُ وَالشَّجَرُ وَالدَّوَابُّ وَالشَّمسُ وَالقَمَرُ وَالمَلائِكَةُ إلّاصَلَّوْا عَلَيهِ وَاستَغفَرُوا لَهُ وَإن ماتَ مِن يَومِهِ أو لَيلَتِهِ ماتَ شَهِيداً
؛ هركه سوره حشر را بخواند بهشت، دوزخ، عرش، كرسى، حجاب، آسمان ها و زمين هاى هفتگانه و حشرات و بادها و پرندگان و درختان و جنبندگان و خورشيد و ماه و فرشتگان همگى بر او رحمت مى فرستند و برايش استغفار مى كنند و اگر در آن روز يا در آن شب بميرد، شهيد مرده است».(1)
و در حديث ديگرى از امام صادق عليه السلام مى خوانيم كه فرمود:
«مَن قَرَأَ إذا أمسَى الرَّحمنَ وَالحَشرَ وَكَّلَ اللّهُ بِدارِهِ مَلَكاً شاهِراً سَيفَهُ حَتّى يُصبِحَ
؛ هركه سوره الرّحمن و حشر را هنگام غروب بخواند، خداوند فرشته اى را با شمشير برهنه مأمور حفاظت خانه او تا صبح مى كند».(2)
ص: 121
بدون شك اينها همه آثار انديشه در محتواى سوره است كه از قرائت آن ناشى مى شود و در زندگى انسان پرتوافكن مى گردد.
ص: 122
در حديثى پيامبر صلى الله عليه و آله فرمود:
«مَن قَرَأَ سورَةَ المُمتَحَنَةِ كانَ المُؤمِنونَ وَالمُؤمِناتُ لَهُ شُفَعاءَ يَومَ القِيامَةِ
؛ هركه سوره ممتحنه را بخواند، روز قيامت مؤمنين و مؤمنات شفيعان او خواهند بود».(1)
و در حديثى امام سجّاد عليه السلام فرمود:
«مَن قَرَأَ سورَةَ المُمتَحَنَةِ في فَرائِضِهِ وَنَوافِلِهِ إمتَحَنَ اللّهُ قَلبَهُ لِلإيمانِ وَنَوَّرَ لَهُ بَصَرَهُ وَلايُصيبُهُ فَقرٌ أبَداً وَلا جُنونٌ في بَدَنِهِ وَلا في وَلَدِهِ
؛ هركه سوره ممتحنه را در نمازهاى واجب و نافله بخواند، خداوند قلبش را براى ايمان خالص و آماده مى كند، نور بصيرت به او مى بخشد و هرگز فقر دامانش را نمى گيرد و خود و فرزندانش گرفتار جنون نمى شوند».(2)
ناگفته پيداست اين همه فضيلت و افتخار از آنِ كسانى است كه به آيات اين سوره در زمينه «حُبّ فِى اللّه»، «بُغضِ فِى اللّه» و «جهاد در راه خدا» و به كار بستن محتواى آن توجّه مى كنند.
ص: 123
در حديثى از پيامبر گرامى اسلام صلى الله عليه و آله مى خوانيم كه فرمود:
«مَن قَرَأَ سورَةَ عيسى كانَ عيسى مُصَلّياً عَلَيهِ مُستَغفِراً لَهُ مادامَ فِى الدُّنيا وَهُوَ يَومَ القِيامَةِ رَفيقُهُ
؛ هر كس سوره عيسى (سوره صف) را بخواند، حضرت مسيح بر او درود مى فرستد و تا در دنيا زنده است براى او استغفار مى كند و در قيامت رفيق اوست».(1)
در حديث ديگرى از امام باقر عليه السلام مى خوانيم كه فرمود:
«مَن قَرَأَ سورَةَ الصَّفّ وَأدمَنَ قِراءَتَها في فَرائِضِهِ وَنَوافِلِهِ صَفَّهُ اللّهُ مَعَ مَلائِكَتِهِ وَأنبِيائِهِ المُرسَلِينَ
؛ هر كس سوره صف را بخواند و در نمازهاى واجب و مستحب به آن ادامه دهد، خداوند او را در صف فرشتگان و پيامبران مرسل قرار مى دهد».(2)
ص: 124
در فضيلت تلاوت اين سوره روايات بسيارى وارد شده، چه مستقلًّا و يا در ضمن نمازهاى يوميه.
در حديثى از پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله مى خوانيم كه فرمود:
«وَمَن قَرَأَ سورَةَ الجُمُعَةِ اعطِىَ عَشرَ حَسَناتٍ بِعَدَدِ مَن أتَى الجُمُعَةَ وَبِعَدَدِ مَن لَم يَأتِها في أمصارِ المُسلِمِينَ
؛ هركه سوره جمعه را بخواند، خداوند به تعداد كسانى كه در نماز جمعه شركت مى كنند و كسانى كه شركت نمى كنند، در تمام بلاد مسلمين، به او ده حسنه مى بخشد».(1)
در حديث ديگرى آمده است كه امام صادق عليه السلام فرمود: «بر هر مؤمنى از شيعيان ما لازم است در شب جمعه سوره جمعه و «سَبِّحِ اسْمِ رَبِّكَ الْأَعْلَى و در ظهر جمعه سوره جمعه و منافقون را بخواند و هرگاه چنين كند گويى عمل رسول خدا صلى الله عليه و آله را انجام داده و پاداش و ثوابش بر خداوند بهشت است».(2)
مخصوصاً تأكيد زيادى روى اين مطلب شده كه سوره هاى
ص: 125
جمعه و منافقون را در نماز جمعه بخوانند.
و در برخى روايات آمده كه حتّى الامكان آن را ترك نكنند.(1)
و با اينكه عدول از سوره توحيد و قُلْ يَا أَيُّهَا الْكَافِرُونَ به سوره هاى ديگر در قرائت نماز جايز نيست، اين مسأله در خصوص نماز جمعه استثنا شده و عدول از آنها به سوره جمعه و منافقون جايز، بلكه مستحب است.
و اينها همه نشانه اهمّيّت فوق العاده اين سوره قرآن مجيد است.
ص: 126
در حديثى پيامبر صلى الله عليه و آله فرمود:
«مَن قَرَأَ سورَةَ المُنافِقينَ بَرِئَ مِنَ النّفاقِ
؛ هركه سوره منافقون را بخواند از نفاق پاك مى شود».(1)
و در حديثى امام صادق عليه السلام فرمود: «بر هر مؤمنى از شيعيان ما لازم است در شب جمعه سوره جمعه و سبّح اسم ربّك الاعلى و در نماز ظهر جمعه سوره جمعه و منافقون را بخواند»، سپس افزود:
«فَإذا فَعَلَ ذلِكَ فَكَأَنَّما يَعمَلُ بِعَمَلِ رَسولِ اللّهِ صلى الله عليه و آله وَكانَ جَزاؤُهُ وَثَوابُهُ عَلَى اللّهِ الجَنَّةَ
؛ هرگاه چنين كند گويى عمل رسول خدا را انجام داده و پاداشش بر خدا بهشت است».(2)
كراراً گفته ايم كه اين فضايل و آثار مهم نمى تواند نتيجه تلاوت خالى از انديشه و عمل باشد. روايات مزبور نيز شاهد اين سخن است، زيرا هرگز خواندن اين سوره بى آنكه برنامه زندگى بر آن تطبيق شود روح نفاق را از انسان بيرون نمى بَرد.
ص: 127
در حديثى پيامبر صلى الله عليه و آله فرمود:
«مَن قَرَأَ سورَةَ التَّغابُنِ دُفِعَ عَنهُ مَوتُ الفُجأَةِ
؛ هركه سوره تغابن را بخواند مرگ ناگهانى از او دفع مى شود».(1)
و در حديثى از امام صادق عليه السلام مى خوانيم كه فرمود:
«مَن قَرَأَ سورَةَ التَّغابُنِ في فَريضَتِهِ كانَت شَفيعَةً لَهُ يَومَ القِيامَةِ وَشاهِدُ عَدلٍ عِندَ مَن يُجيزُ شَهادَتَها ثُمَّ لا تُفارِقُهُ حَتّى يَدخُلَ الجَنَّةَ
؛ كسى كه سوره تغابن را در نماز فريضه بخواند، روز قيامت شفيع او خواهد شد و شاهد عادلى است نزد كسى كه شفاعت او را اجازه مى دهد، سپس از او جدا نمى شود تا به بهشت درآيد».(2)
بديهى است كه اين تلاوت بايد توأم با انديشه باشد، انديشه اى كه محتواى سوره را در عمل منعكس كند، تا اين همه آثار و بركات بر آن مترتّب گردد.
ص: 128
در حديثى از پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله آمده است كه فرمود:
«وَمَن قَرَأَ سورَةَ الطَّلاقِ ماتَ عَلى سُنَّةِ رَسولِ اللّهِ صلى الله عليه و آله
؛ هر كس سوره طلاق را بخواند (و آن را در برنامه هاى زندگى خود به كار بندد) بر سنّت پيامبر از دنيا مى رود».(1)
ص: 129
در حديثى از رسول خدا صلى الله عليه و آله نقل شده است كه فرمود: «هر كس اين سوره را بخواند، خداوند توفيق توبه خالص به او مى دهد».(1)
و در حديثى از امام صادق عليه السلام مى خوانيم كه فرمود: «هر كس سوره هاى طلاق و تحريم را در نماز فريضه بخواند، روز قيامت خداوند او را از ترس و اندوه پناه مى دهد و از آتش دوزخ رهايى مى بخشد و او را به سبب تلاوت اين سوره و مداومت بر آن وارد بهشت مى كند، زيرا اين دو سوره از آنِ پيامبر است».(2)
ص: 130
در حديثى پيامبر صلى الله عليه و آله فرمود:
«مَن قَرَأَ سورَةَ تَبارَكَ فَكَأَنَّما أحيا لَيلَةَ القَدرِ
؛ كسى كه سوره تبارك را بخواند، گويى شب قدر را احيا داشته».(1)
و در حديث ديگرى فرمود:
«وَدِدتُ أنَّ تَبارَكَ المُلكُ في قَلبِ كُلّ مُؤمِنٍ
؛ دوست داشتم كه سوره تبارك در قلب همه مؤمنان ثبت بود».(2)
در حديثى امام باقر عليه السلام فرمود:
«سورَةُ المُلكِ هِىَ المانِعَةُ تَمنَعُ مِن عَذابِ القَبرِ وَهِىَ مَكتُوبَةٌ فِى التَّوراةِ سورَةُ المُلكِ وَمَن قَرَأَها في لَيلَةٍ فَقَد أكثَرَ وَأطابَ وَلَم يُكتَب مِنَ الغافِلِينَ
؛ سوره ملك سوره مانعه است، يعنى از عذاب قبر ممانعت مى كند و در تورات به همين نام ثبت است، كسى كه آن را در شبى بخواند بسيار خوانده و خوب خوانده، از غافلان محسوب نمى شود».(3)
البتّه اين همه آثار عظيم مربوط به خواندن بدون فكر و عمل نيست، بلكه هدف خواندنى است آميخته با الهام گرفتن براى عمل.
ص: 131
در فضيلت تلاوت اين سوره پيامبر اعظم صلى الله عليه و آله فرمود:
«مَن قَرَأَ سورَةَ «ن وَالقَلَمِ» أعطاهُ اللّهُ ثَوابَ الَّذينَ حَسُنَ أخلاقُهُم
؛ كسى كه سوره ن والقلم را تلاوت كند، خداوند ثواب كسانى كه داراى حسن اخلاقند به او مى دهد».(1)
و در حديثى از امام صادق عليه السلام مى خوانيم كه فرمود:
«مَن قَرَأَ سورَةَ «ن وَالقَلَمِ» في فَريضَةٍ أو نافِلَةٍ آمَنَهُ اللّهُ أن يُصيبَهُ في حَياتِهِ فَقرٌ أبَداً وَأعاذَهُ إذا ماتَ مِن ضَمَّةِ القَبرِ إن شاءَ اللّهُ
؛ كسى كه سوره ن والقلم را در نماز واجب يا نافله بخواند، خداوند او را براى هميشه از فقر در امان مى دارد و هرگاه بميرد او را از فشار قبر پناه مى دهد».(2)
اين ثواب ها تناسب خاصّى با محتواى سوره دارد و نشان مى دهد كه هدف تلاوتى است توأم با آگاهى و به دنبال آن عمل.
ص: 132
در حديثى از پيامبر گرامى اسلام صلى الله عليه و آله مى خوانيم كه فرمود:
«مَن قَرَأَ سورَةَ الحاقَّةِ حاسَبَهُ اللّهُ حِساباً يَسيراً
؛ كسى كه سوره حاقّه را بخواند، روز قيامت خداوند حساب او را آسان مى كند».(1)
و در حديث ديگرى از امام باقر عليه السلام آمده است كه فرمود:
«أكثِرُوا مِن قِرائَةِ الحاقَّةَ فَإنَّ قِرائَتَها فِى الفَرائِضِ وَالنَّوافِلِ مِنَ الإيمانِ بِاللّهِ وَرَسولِهِ وَلَم يَسلُب قارِئُها دينَهُ حَتّى يَلقَى اللّهَ
؛ سوره حاقّه را بسيار تلاوت كنيد، زيرا قرائت آنها در فرائض و نوافل نشانه ايمان به خدا و رسول اوست و هركه آن را بخواند دينش محفوظ مى مانَد تا به لقاء اللّه بپيوندد».(2)
ص: 133
در حديثى از پيامبر صلى الله عليه و آله مى خوانيم كه فرمود:
«مَن قَرَأَ «سأَلَ سَائِلٌ» أعطاهُ اللّهُ ثَوابَ الَّذينَ هُم لِأماناتِهِم وَعَهدِهِم راعونَ وَالَّذينَ هُم عَلى صَلَواتِهِم يُحافِظونَ
؛ كسى كه سوره «سأل سائل» را بخواند، خداوند ثواب كسانى را به او مى دهد كه امانات و عهد و پيمان خود را حفظ مى كنند و كسانى كه مراقب نمازهاى خويش اند».(1)
حديث ديگرى از امام باقر عليه السلام آمده است كه فرمود:
«من أدمَنَ قِرائَةَ «سَأَلَ سَائِلٌ» لَم يَسألْهُ اللّهُ يَومَ القِيامَةِ عَن ذَنبٍ عَمِلَهُ وَأسكَنَهُ جَنَّتَهُ مَعَ مُحَمَّدٍ صلى الله عليه و آله
؛ كسى كه پيوسته سوره «سأل سائل» را بخواند، خداوند در قيامت او را از گناهانش بازپرسى نمى كند و او را در بهشتش با محمّد صلى الله عليه و آله سكونت مى دهد».(2)
همين مضمون از امام صادق عليه السلام نيز نقل شده است.
بديهى است آنچه انسان را مشمول اين همه ثواب عظيم مى كند، تلاوتى است كه با عقيده و ايمان و سپس با عمل همراه باشد، نه
ص: 134
اينكه آيات و سوره را بخواند و هيچ انعكاسى در روح و فكر و عملش نداشته باشد.
ص: 135
در حديثى پيامبر صلى الله عليه و آله فرمود:
«مَن قَرَأَ سورَةَ نوحٍ كانَ مِنَ المُؤمِنِينَ الَّذينَ تُدرِكُهُم دَعوَةُ نوحٍ
؛ كسى كه سوره نوح را بخواند از مؤمنانى خواهد بود كه شعاع دعوت نوح پيامبر او را فرامى گيرد».(1)
و در حديث ديگرى امام صادق عليه السلام فرمود:
«مَن كانَ يُؤمِنُ بِاللّهِ وَيَقرَأُ كِتابَهُ فَلا يَدَعُ قِراءَةَ سورَةِ «إنّا أرسَلنا نُوحاً إلى قَومِهِ» فَأىُّ عَبدٍ قَرَأَها مُحتَسِباً صابِراً في فَريضَةٍ أو نافِلَةٍ أسكَنَهُ اللّهُ مَساكِنَ الأبرارِ وَأعطاهُ ثَلاثَ جِنانٍ مَعَ جَنَّتِهِ كَرامَةً مِنَ اللّهِ
؛ كسى كه ايمان به خدا و روز رستاخيز دارد و كتاب او را مى خواند، تلاوت سوره نوح را رها نكند، هر كه آن را براى خدا و توأم با شكيبايى در نماز فريضه يا نافله بخواند، خداوند او را در منازل نيكان جاى مى دهد و سه باغ از باغ هاى بهشت همراه باغ خودش براى احترام به او مرحمت مى كند».(2)
ناگفته پيداست هدف از تلاوت سوره اين است كه از راه و رسم اين پيامبر بزرگ، استقامت و شكيبايى ياران او در راه دعوت به
ص: 136
سوى حق، الهام گيرد و خود را در شعاع دعوت او قرار دهد، نه خواندن فاقد انديشه و فكر و نه انديشه اى خالى از عمل.
ص: 137
در حديثى پيامبر صلى الله عليه و آله فرمود:
«مَن قَرَأَ سورَةَ الجِنّ اعطِىَ بِعَدَدِ كُلّ جِنّىٍّ وَشَيطانٍ صَدَّقَ بِمُحَمَّدٍ وَكَذَّبَ بِهِ عِتقَ رَقَبَةٍ
؛ هر كس سوره جنّ را بخواند، به تعداد هر جنّ و شيطانى كه تصديق محمّد يا تكذيب او كرده است، ثواب آزاد كردن برده اى داده مى شود».(1)
و در حديثى امام صادق عليه السلام فرمود:
«مَن أكثَرَ قِرائَةَ «قُلْ أُوحِىَ» لَم يُصِبهُ فِى الحَياةِ الدُّنيا شَي ءٌ مِن أعيُنِ الجِنّ وَلا نَفَثِهِم وَلا سِحرِهِم وَلا كَيدِهِم وَكانَ مَعَ مُحَمَّدٍ صلى الله عليه و آله فَيَقولُ يا رَبّ لا اريدُ مِنهُ بَدَلًا وَلا أبغي عَنهُ حِولًا
؛ هركس سوره جنّ را بسيار بخواند هرگز در زندگى دنيا چشم زخم جنّ، جادو، سحر و مكر آنها به او نمى رسد، او با محمّد صلى الله عليه و آله همراه خواهد بود و مى گويد: پروردگارا، من كسى را به جاى او نمى خواهم و هرگز از او به ديگرى متمايل نمى شوم».(2)
البتّه اين تلاوت مقدّمه اى است بر آگاهى از محتواى سوره و سپس به كار بستن آن.
ص: 138
در حديثى از پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله مى خوانيم كه فرمود:
«مَن قَرَأَ سورَةَ المُزَّمّلِ رُفِعَ عَنهُ العُسرُ فِى الدُّنيا وَالآخِرَةِ
؛ هر كس سوره مزّمّل را بخواند، سختى ها در دنيا و آخرت از او برداشته مى شود».(1)
و در حديثى امام صادق عليه السلام فرمود:
«مَن قَرَأَ سورَةَ الْمُزَّمّلِ فِى العِشاءِ الآخِرَةِ أو في آخِرِ الليلِ كانَ لَهُ الليلُ وَالنَّهارُ شاهِدَينِ مَعَ السُّورَةِ وَأحياهُ اللّهُ حَياةً طَيّبَةً وَأماتَهُ ميتَةً طَيّبَةً
؛ هر كس سوره مزّمّل را در نماز عشاءِ دوم (منظور همان نماز عشاء است، زيرا گاه به مغرب عشاءِ اوّل گفته مى شود) يا در آخر شب بخواند، شب و روز و همچنين خود اين سوره، روز قيامت گواه او خواهد بود و خداوند او را حيات پاكيزه و مرگ پاكيزه اى خواهد داد».(2)
مسلّماً اين فضايل بزرگ در صورتى است كه محتواى سوره داير به قيام شبانه، تلاوت قرآن، صبر، استقامت، ايثار و انفاق عملى شود، نه تلاوتى خالى از عمل.
ص: 139
در حديثى پيامبر صلى الله عليه و آله فرمود:
«مَن قَرَأَ سورَةَ المُدَّثّرِ اعْطِىَ مِنَ الأجرِ عَشرَ حَسَناتٍ بِعَدَدِ مَن صَدَّقَ بِمُحَمَّدٍ وَكَذَّبَ بِهِ بِمَكَّةَ
؛ هر كس سوره مدّثّر را بخواند به تعداد هريك از كسانى كه پيامبر را در مكّه تصديق يا تكذيب كردند به او ده حسنه داده مى شود».(1)
و در حديث ديگرى از امام باقر عليه السلام آمده است كه فرمود:
«مَن قَرَأَ فِى الفَريضَةِ سورَةَ المُدَّثّرِ كانَ حَقّاً عَلَى اللّهِ عَزَّ وَجَلَّ أن يَجعَلَهُ مَعَ مُحَمَّدٍ صلى الله عليه و آله في دَرَجَتِهِ وَلا يُدرِكُهُ فِى الحَياةِ الدُّنيا شَقاءٌ أبَداً
؛ كسى كه سوره مدّثّر را در نماز فريضه بخواند، بر خداوند حقّ است كه او را همراه پيامبر صلى الله عليه و آله و در جوار و درجه او قرار دهد و در زندگى دنيا هرگز بدبختى و رنج دامنش را نگيرد».(2)
بديهى است چنين نتايجى تنها بر خواندن الفاظ سوره مترتّب نخواهد شد، بلكه بايد محتواى سوره را نيز در نظر گرفت و موبه مو اجرا كرد.
ص: 140
در حديثى از پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله مى خوانيم كه فرمود:
«مَن قَرَأَ سورَةَ القِيامَةِ شَهِدتُ أنَا وَجَبرَئِيلُ لَهُ يَومَ القِيامَةِ أنَّهُ كانَ مُؤمِناً بِيَومِ القِيامَةِ، وَجاءَ وَوَجهُهُ مُسفِرٌ عَلى وُجُوهِ الخَلائِقِ يَومَ القِيامَةِ
؛ كسى كه سوره قيامت را بخواند، روز قيامت من و جبرئيل براى او گواهى مى دهيم كه او ايمان به آن روز داشته و در آن روز صورتش از صورت ساير مردم درخشنده تر است».(1)
و در حديثى از امام صادق عليه السلام مى خوانيم كه فرمود:
«مَن أدمَنَ قِرائَةَ «لَا أُقْسِمُ» وَكانَ يَعمَلُ بِها، بَعَثَهَا اللّهُ يَومَ القِيامَةِ مَعَهُ في قَبرِهِ في أحسَنِ صُورَةٍ تُبَشّرُهُ وَتَضحَكُ في وَجهِهِ حَتّى يَجُوزَ الصّراطَ وَالمِيزانَ
؛ كسى كه تداوم بر سوره «لا اقسم» (سوره قيامت) كند و به آن عمل نمايد، خداوند اين سوره را در قيامت همراه او از قبرش با بهترين چهره برمى انگيزد و پيوسته به او بشارت مى دهد و در صورتش مى خندد تا از صراط و ميزان بگذرد».(2)
ص: 141
قابل توجّه اينكه آنچه را از قرائن در فضيلت تلاوت سوره هاى قرآن در موارد ديگر استفاده مى كرديم در اينجا صريحاً در متن روايت آمده است، زيرا مى فرمايد: هر كسى بر آن مداومت كند و به آن عمل نمايد؛ بنابراين، همه اينها مقدّمه عمل كردن و به كار بستن مضمون آن است.
ص: 142
در حديثى از پيامبر گرامى اسلام صلى الله عليه و آله مى خوانيم كه فرمود:
«مَن قَرَأَ سورَةَ «هَلْ أَتَى كانَ جَزَاؤُهُ عَلَى اللّهِ جَنَّةً وَحَرِيراً
؛ كسى كه سوره هل أتى را بخواند، پاداش او بر خداوند بهشت و لباس هاى بهشتى است».(1)
و در حديثى از امام باقر عليه السلام مى خوانيم كه فرمود: «يكى از پاداش هاى كسى كه سوره «هل أتى را در هر صبح پنجشنبه بخواند، اين است كه در قيامت با پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله خواهد بود».(2)
ص: 143
در حديثى از پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله مى خوانيم كه فرمود:
«مَن قَرَأَ سورَةَ وَالمُرسَلاتِ كُتِبَ أنَّهُ لَيسَ مِنَ المُشرِكِينَ
؛ كسى كه سوره مرسلات را بخواند، نوشته مى شود كه او از مشركان نيست».(1)
و در حديث ديگرى امام صادق عليه السلام فرمود:
«مَن قَرَأَها عَرَّفَ اللّهُ بَينَهُ وَبَينَ مُحَمَّدٍ صلى الله عليه و آله
؛ هر كه اين سوره را بخواند، خداوند او را با پيامبر آشنا (و همجوار) مى سازد».(2)
بدون شك اين ثواب و فضيلت از آنِ كسانى است كه بخوانند، بينديشند و عمل كنند. ازاين رو در حديثى آمده است كه برخى ياران پيامبر صلى الله عليه و آله خدمتش عرض كردند: «أسرَعُ الشَّيبُ الَيكَ يا رَسولَ اللّهِ؛ چه زود آثار پيرى در شما نمايان شده اى رسول خدا؟»
فرمود:
«شَيَّبَتني هُودُ وَالواقِعَةُ وَالمُرسَلاتُ وَعَمَّ يَتساءَلُونَ
؛ سوره هاى هود، واقعه، مرسلات، عمّ يتساءلون مرا پير كرده».(3)
ص: 144
قابل توجّه اينكه در تمام اين سوره ها احوال قيامت و مسائل هول انگيز آن دادگاه بزرگ منعكس است و همين ها بوده كه در روح مقدّس پيامبر صلى الله عليه و آله اثر گذارده.
بديهى است تلاوت بدون فكر و تصميم بر عمل نمى تواند چنين اثرى بگذارد.
ص: 145
در حديثى پيامبر صلى الله عليه و آله فرمود:
«مَن قَرَأَ سورَةَ عَمَّ يَتَساءَلُونَ سَقاهُ اللّهُ بَردَ الشَّرابِ يَومَ القِيامَةِ
؛ هركه سوره عمّ يتساءلون را بخواند، خداوند از نوشيدنى خنك و گواراى بهشتى در قيامت سيرابش مى كند».(1)
و در حديثى از امام صادق عليه السلام مى خوانيم كه فرمود:
«مَن قَرَأَ عَمَّ يَتَساءَلُونَ لَم يَخرُج سَنَتُهُ إذا كانَ يُدمِنُها في كُلّ يَومٍ حَتّى يَزُورَ البَيتَ الحَرامِ
؛ كسى كه هر روز سوره عمّ يتساءلون را ادامه دهد، سال تمام نمى شود مگر اينكه خانه خدا را زيارت مى كند».(2)
و نيز در حديث ديگرى رسول خدا صلى الله عليه و آله فرمود:
«مَن قَرَأَها وَحَفِظَها كانَ حِسابُهُ يَومَ القِيامَةِ بِمِقدارِ صَلاةٍ واحِدَةٍ
؛ كسى كه آن را بخواند و حفظ كند حساب او روز قيامت (چنان سريع انجام مى گيرد كه) به مقدار خواندن يك نماز خواهد بود».(3)
ص: 146
در حديثى از پيامبر اعظم صلى الله عليه و آله مى خوانيم كه فرمود:
«مَن قَرَأَ سورَةَ وَالنّازِعاتِ لَم يَكُن حَبسُهُ وَحِسابُهُ يَومَ القِيامَةِ إلّاكَقَدرِ صَلاةٍ مَكتُوبَةٍ حَتّى يَدخُلَ الجَنَّةَ
؛ كسى كه سوره نازعات را بخواند، توقّف و حساب او در روز قيامت تنها به اندازه خواندن يك نماز روزانه است و بعد از آن وارد بهشت مى شود».(1)
در حديثى امام صادق عليه السلام فرمود:
«مَن قَرَأَ وَالنّازِعاتِ لَم يَمُت إلّا رَيّانَ وَلَم يَبعَثهُ اللّهُ إلّارَيّانَ وَلَم يُدخِلهُ الجَنَّةَ إلّارَيّانَ
؛ كسى كه اين سوره را بخواند، سيراب از دنيا مى رود و خداوند او را سيراب محشور مى كند و سيراب وارد بهشت مى سازد». (سيراب از رحمت بى پايان حق).(2)
مسلّماً كسى كه محتواى اين سوره را كه آيات تكان دهنده اش ارواح خفته را بيدار و متوجّه وظايف خود مى سازد در جان خويش جاى دهد، از چنان پاداش هايى برخوردار خواهد شد، نه آنها كه فقط به خواندن الفاظ قناعت مى كنند.
ص: 147
در حديثى از پيامبر گرامى اسلام صلى الله عليه و آله آمده است:
«مَن قَرَأَ سورَةَ عَبَسَ جاءَ يَومَ القِيامَةِ وَوَجهُهُ ضاحِكٌ مُستَبشِرٌ
؛ كسى كه سوره عبس را بخواند، روز قيامت در حالى وارد محشر مى شود كه صورتش خندان است».(1)
ص: 148
در اهمّيّت اين سوره و تلاوت آن در حديثى پيامبر صلى الله عليه و آله فرمود:
«مَن قَرَأَ سورَةَ إِذَا الشَّمْسُ كُوّرَتْ أعاذَهُ اللّهُ تَعالى أن يَفضَحَهُ حينَ تُنشَرُ صَحيفَتُهُ
؛ هركه سوره إذا الشّمس كوّرت را بخواند، خداوند او را از رسوايى در آن هنگام كه نامه هاى عمل گشوده مى شود حفظ مى كند».(1)
و در حديث ديگرى فرمود:
«مَن أحَبَّ أن يَنظُرَ إلَىَّ يَومَ القِيامَةِ فَليَقرَأْ إِذَا الشَّمْسُ كُوّرَتْ
؛ هركه دوست دارد روز قيامت به من نظر كند، سوره إذا الشّمس كوّرت را بخواند».(2)
حديث مزبور با اين عبارت نيز نقل شده است:
«مَن سَرَّهُ أن يَنظُرَ إلى يَومِ القِيامَةِ (كَأنَّهُ رَأىُ عَينِ) فَليَقرَأْ «إِذَا الشَّمْسُ كُوّرَتْ» وَ «إِذَا السَّمَاءُ انْفَطَرَتْ» وَ «إِذَا السَّمَاءُ انْشَقَّتْ»
؛ هركه دوست دارد قيامت را بنگرد (گويى با چشم مى بيند!) سوره إذا الشّمس كوّرت و سوره إذا السّماء انفطرت و سوره إذا السّماء انشقّت را بخواند» (زيرا در اين سوره ها
ص: 149
نشانه هاى قيامت آن چنان بيان شده كه گويى تلاوت كننده را در مقابل صحنه قيامت قرار مى دهد).(1)
در حديثى مى خوانيم كه از پيامبر صلى الله عليه و آله پرسيدند چرا اين قدر زود آثار پيرى در شما نمايان شده؟ فرمود:
«شَيَّبَتني هُودُ وَالْوَاقِعَةُ وَالْمُرْسَلَاتُ وَعَمَّ يَتَساءَلُونَ وَإِذَا الشَّمْسُ كُوّرَتْ
؛ سوره هود و واقعه و مرسلات و عمّ و إذا الشّمس كوّرت مرا پير كرد» (زيرا آن چنان حوادث هولناك قيامت در اينها ترسيم شده است كه هر انسان بيدارى را گرفتار پيرى زودرس مى كند).(2)
و در حديثى امام صادق عليه السلام فرمود: «هركه سوره عَبَسَ وَتَوَلّى وَإِذَا الشَّمْسُ كُوّرَتْ را بخواند، زير بال و پر لطف پروردگار در جنّت جاودان و در سايه لطف و كرامت الهى در باغ هاى بهشت خواهد بود و اين براى خداوند چيز مهمّى نيست اگر اراده كند».(3)
تعبيراتى كه در روايات بالا آمده، به خوبى نشان مى دهد كه منظور تلاوتى است كه سرچشمه آگاهى و ايمان و عمل باشد.
فضيلت سوره ى قرآن برگرفته از تفسير نمونه ؛ ص149
ص: 150
در حديثى امام صادق عليه السلام فرمود:
«مَن قَرَأَ هاتَينِ السُّورَتَينِ «إِذَا السَّمَاءُ انْفَطَرَتْ» وَ «إِذَا السَّمَاءُ انْشَقَّتْ» وَجَعَلَهُما نُصبَ عَينِهِ في صَلاةِ الفَريضَةِ وَالنّافِلَةِ لَم يَحجُبْهُ مِنَ اللّهِ حِجابٌ وَلَم يَحجُزْهُ مِنَ اللّهِ حاجِزٌ وَلَم يَزَل يَنظُرُ إلى اللّهِ وَيَنظُرُ اللّهُ إلَيهِ حَتّى يَفرُغَ مِن حِسابِ النّاسِ
؛ هركه اين دو سوره: سوره انفطار و انشقاق را بخواند و آن دو را در نماز فريضه و نافله برابر چشم خود قرار دهد، هيچ حجابى او را از خدا محجوب نمى دارد و چيزى ميان او و خداوند حايل نمى شود، پيوسته (با چشم دل) به خدا مى نگرد و خدا (با لطفش) به او نگاه مى كند، تا از حساب مردم فارغ شود».(1)
مسلّماً نعمت بزرگ حضور در پيشگاه خدا و از ميان رفتن حجاب ها ميان او و پروردگار، براى كسى است كه اين دو سوره را در عمق جانش جاى دهد و خود را بر اساس آن بسازد.
ص: 151
در حديثى پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله فرمود:
«مَن قَرَأَ سورَةَ المُطَفِّفِينَ سَقاهُ اللّهُ مِنَ الرَّحِيقِ المَختُومِ يَومَ القِيامَةِ
؛ هركه سوره مطفّفين را بخواند، روز قيامت خداوند او را از شراب طهور زلال و خالص كه دست احدى به آن نرسيده سيراب مى كند».(1)
و در حديثى از امام صادق عليه السلام آمده است:
«مَن قَرَأَ في فَرائِضِهِ «وَيْلٌ لِلْمُطَفِّفِينَ» أعطاهُ الأمنَ يَومَ القِيامَةِ مِنَ النّارِ وَلَم تَرَهُ وَلَم يَرَها
؛ هر كه در نمازهاى فريضه خود سوره مطفّفين را بخواند، روز قيامت خداوند امنيّت از عذاب دوزخ را به او عطا مى كند، نه آتش دوزخ او را مى بيند و نه او آتش دوزخ را».(2)
پيداست اين همه ثواب و فضيلت و بركت براى كسى است كه خواندن آن را مقدّمه اى براى عمل قرار دهد.
ص: 152
در فضيلت تلاوت اين سوره در حديثى از پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله مى خوانيم كه فرمود:
«مَن قَرَأَ سورَةَ «إِنْشَقَّتْ» أعاذَهُ اللّهُ أن يُؤتِيَهُ كِتابَهُ وَراءَ ظَهرِهِ
؛ هركه سوره انشقاق را بخواند، خداوند او را از اينكه روز قيامت نامه اعمالش به پشت سرش داده شود در امان مى دارد».(1)
و در كتاب ثواب الاعمال از امام صادق عليه السلام روايت شده است كه فرمود: «هر كس اين دو سوره (سوره انفطار و انشقاق) را بخواند و در نماز فريضه و نافله برابر چشمانش قرار دهد، خداوند او را به خواسته هايش مى رساند، چيزى ميان او و خدا حايل نمى شود و پيوسته او به (لطف) خداوند نظر مى كند و خداوند به او، تا از حساب مردم فارغ شود».(2)
ص: 153
در حديثى پيامبر صلى الله عليه و آله فرمود:
«مَن قَرَأَ هذِهِ السُّورَةَ أعطاهُ اللّهِ مِنَ الأجرِ بِعَدَدِ كُلّ مَنِ اجْتَمَعَ في جُمُعَةٍ وَكُلّ مَنِ اجْتَمَعَ يَومَ عَرَفَهٍ عَشرَ حَسَناتٍ وَقَرائَتُها تُنجي مِنَ المَخاوِفِ وَالشَّدائِدِ
؛ هركه اين سوره را بخواند، خداوند به تعداد كسانى كه در نماز جمعه اجتماع مى كنند و كسانى كه روز عرفه (در عرفات) گرد مى آيند، ده حسنه به او مى دهد و تلاوت آن انسان را از ترس و شدايد مى رهانَد».(1)
با توجّه به اينكه يكى از تفسيرهاى آيه «وَشَاهِدٍ وَمَشْهُودٍ» روز جمعه و روز عرفه است و نيز سوره حكايت از مقاومت شديد مؤمنان پيشين در برابر شدايد و فشارها مى كند، تناسب اين پاداش ها با محتواى سوره روشن مى شود. در ضمن نشان مى دهد كه اين پاداش ها از آنِ كسانى است كه آن را بخوانند، در آن بينديشند و سپس عمل كنند.
ص: 154
در حديثى پيامبر صلى الله عليه و آله فرمود:
«مَن قَرَأَها أعطاهُ اللّهُ بِعَدَدِ كُلّ نَجمٍ فِى السَّماءِ عَشرَ حَسَناتٍ
؛ هركه آن را تلاوت كند، خداوند به تعداد هر ستاره اى كه در آسمان وجود دارد ده حسنه به او مى بخشد».(1)
و در حديثى امام صادق عليه السلام فرمود:
«مَن كانَ قَرائَتُهُ فِى الفَريضَةِ بِوَالسَّماءِ وَالطّارِقِ كانَ لَهُ عِندَاللّهِ يَومَ القِيامَةِ جاهٌ وَمَنزِلَةٌ، وَكانَ مِن رُفَقاءِ النَّبِيّينَ وَأصحابِهِم فِى الجَنَّةِ
؛ هركه در نماز فريضه سوره وَالسّماءِ وَالطّارق را تلاوت كند، روز قيامت نزد خداوند مقام و منزلت عظيمى خواهد داشت و از دوستان پيامبران و ياران آنها در بهشت خواهد بود».(2)
بديهى است محتواى سوره و عمل به آن است كه اين همه پاداش عظيم را به بار مى آورَد، نه تلاوت خالى از عمل.
ص: 155
در حديثى پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله فرمود:
«مَن قَرَأَها أعطاهُ اللّهُ عَشرَ حَسَناتٍ بِعَدَدِ كُلّ حَرفٍ أنزَلَ اللّهُ عَلى إبراهيمَ وَمُوسى وَمُحَمَّدٍ (صَلَواتُ اللّهِ عَلَيهِم)
؛ هركه سوره اعلى را بخواند، خداوند به عدد هر حرفى كه بر ابراهيم و موسى و محمّد نازل كرده، ده حسنه به او عطا مى فرمايد».(1)
و در حديث ديگرى امام صادق عليه السلام فرمود:
«مَن قَرَأَ سَبِّحِ اسْمَ رَبِّكَ الأعلى في فَرائِضِهِ أو نَوافِلِهِ قيلَ لَهُ يَومَ القِيامَةِ ادخُلِ الجَنَّةَ مِن أىّ أبوابِ الجَنَّةِ شِئتَ إن شاءَ اللّهُ
؛ هركه سوره اعلى را در فرائض يا نوافل خود بخواند، روز قيامت به او گفته مى شود: از هر يك از درهاى بهشت مى خواهى وارد شو، إن شاءاللّه».(2)
در روايات متعدّدى مى خوانيم هنگامى كه پيامبر صلى الله عليه و آله يا ائمّه عليهم السلام آيه سَبِّحِ اسْمِ رِبِّكَ الأَعْلى را مى خواندند، پس از آن به اين دستور عمل كرده مى فرمودند:
«سُبحانَ رَبّىَ الأعلى .(3)
ص: 156
و در روايت ديگرى آمده است كه يكى از ياران على عليه السلام مى گويد: بيست شب پشت سر آن حضرت نماز خواندم، جز سوره «سَبِّحِ اسْمِ رِبِّكَ الأَعْلَى را در نماز نمى خواند و مى فرمود: اگر مى دانستيد چه بركاتى در آن است، هر يك از شما در هر روز ده بار آن را تلاوت مى كرديد و هر كه آن را بخواند گويى كتب و صحف موسى و ابراهيم را تلاوت كرده است».(1)
از مجموعه رواياتى كه در اين زمينه رسيده استفاده مى شود كه اين سوره از اهمّيّت خاصّى برخوردار است تا آنجا كه در حديثى از على عليه السلام مى خوانيم كه فرمود: اين سوره محبوب پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله بود:
(كانَ رَسولُ اللّهِ صلى الله عليه و آله يُحِبُّ هذِهِ السُّورَةَ سَبِّحِ اسْمِ رَبِّكَ الْأَعْلَى
).(2)
ص: 157
در فضيلت تلاوت اين سوره در حديثى از پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله مى خوانيم كه فرمود:
«مَن قَرَأَها حاسَبَهُ اللّهُ حِساباً يَسِيراً
؛ هر كس آن را تلاوت كند، خداوند حساب او را در قيامت آسان مى كند».(1)
و در حديثى از امام صادق عليه السلام مى خوانيم كه فرمود: «كسى كه مداومت بر قرائت اين سوره در نمازهاى فريضه يا نافله كند، خداوند او را تحت پوشش رحمت خود در دنيا و آخرت قرار مى دهد و در روز قيامت او را از عذاب آتش امان مى بخشد».(2)
مسلّماً اين همه ثواب و فضيلت در صورتى عايد مى شود كه تلاوت انگيزه انديشه و عمل گردد.
ص: 158
در فضيلت تلاوت اين سوره در حديثى از پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله مى خوانيم كه فرمود:
«مَن قَرَأَها في لَيالٍ عَشرٍ غَفَرَ اللّهُ لَهُ وَمَن قَرَأَها سائِرَ الأيّامِ كانَت لَهُ نُوراً يَومَ القِيامَةِ
؛ كسى كه آن را در شب هاى دهگانه (ده شب اوّل ذوالحجّة) بخواند، خداوند گناهان او را مى بخشد و كسى كه در ساير ايّام بخواند، براى قيامتش نور و روشنايى خواهد بود».(1)
و در حديثى از امام صادق عليه السلام مى خوانيم كه فرمود: «سوره فجر را در هر نماز واجب و مستحب بخوانيد كه سوره حسين بن على عليهما السلام است، هر كس آن را بخواند با حسين بن على عليهما السلام در قيامت در درجه او از بهشت خواهد بود».(2)
معرّفى اين سوره به عنوان سوره حسين بن على عليهما السلام ممكن است براى اين باشد كه مصداق روشن «نفس مطمئنّه» كه در آخرين آيات اين سوره مخاطب واقع شده، حسين بن على عليهما السلام
ص: 159
است، همان گونه كه در حديثى از امام صادق عليه السلام ذيل همين آيات آمده است.
و يا براى اينكه ليالى عشر (شب هاى دهگانه) يكى از تفسيرهايش شب هاى دهگانه آغاز محرّم است كه رابطه خاصّى با حسين بن على عليهما السلام دارد.
و به هر حال اين همه پاداش و فضيلت از آنِ كسانى است كه تلاوت آن را مقدّمه اى براى اصلاح خويش و خودسازى قرار دهند.
ص: 160
در فضيلت تلاوت اين سوره از پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله روايت شده است كه فرمود:
«مَن قَرَأَها أعطاهُ اللّهُ الأمنَ مِن غَضَبِهِ يَومَ القِيامَةِ
؛ كسى كه سوره بلد را بخواند، خداوند در روز قيامت او را از خشم خود در امان مى دارد».(1)
و در حديثى از امام صادق عليه السلام مى خوانيم: «كسى كه در نماز واجب سوره
«لَا أُقْسِمُ بِهذَا الْبَلَدِ
» را بخواند، در دنيا از صالحان شناخته خواهد شد و در آخرت از كسانى شناخته مى شود كه در درگاه خداوند مقام و منزلتى دارد و از دوستان پيامبران، شهدا و صالحان خواهد بود».(2)
ص: 161
در فضيلت تلاوت اين سوره همين بس كه در حديثى از پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله آمده است:
«مَن قَرَأَها فَكَأَنَّما تَصَدَّقَ بِكُلّ شَي ءٍ طَلَعَت عَلَيهِ الشَّمسُ وَالقَمَرُ
؛ هر كس آن را بخواند، گويى به تعداد تمام اشيايى كه خورشيد و ماه بر آنها مى تابد در راه خدا صدقه داده است».(1)
و مسلّماً اين فضيلت بزرگ از آنِ كسى است كه محتواى بزرگ اين سوره كوچك را در جان خود جاى دهد و تهذيب نفس را وظيفه قطعى خود بداند.
ص: 162
در فضيلت تلاوت اين سوره از پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله روايت شده است كه فرمود:
«مَن قَرَأَها أعطاهُ اللّهَ حَتّى يَرضى وَعافاهُ مِنَ العُسرِ وَيَسَّرَ لَهُ اليُسرَ
؛ هر كس اين سوره را تلاوت كند، خداوند آن قدر به او مى بخشد كه راضى شود و او را از سختى ها نجات مى دهد و مسير زندگى را برايش آسان مى سازد».(1)
ص: 163
در فضيلت اين سوره همين بس كه در حديثى از پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله نقل شده است:
«مَن قَرَأَها كانَ مِمَّن يَرضاهُ اللّهُ وَلِمُحَمَّدٍ صلى الله عليه و آله أن يَشفَعَ لَهُ وَلَهُ عَشرُ حَسَناتٍ بِعَدَدِ كُلّ يَتِيمٍ وَسائِلٍ
؛ هر كس آن را تلاوت كند، از كسانى خواهد بود كه خدا از آنها راضى مى شود و شايسته است محمّد صلى الله عليه و آله از او شفاعت كند و به عدد هر يتيم و مسكين سؤال كننده ده حسنه براى او خواهد بود».(1)
و اين همه فضيلت از آنِ كسى است كه آن را بخواند و در عمل به كار بندد.
قابل توجّه اينكه مطابق روايات متعدّدى اين سوره و سوره آينده (سوره ألم نشرح) يك سوره است، و چون در نماز بعد از حمد بايد يك سوره كامل خوانده شود، اين دو سوره را بايد با هم خواند (نظير اين معنى درباره سوره هاى فيل و لِإيلاف نيز گفته شده است).
و اگر درست در محتواى اين دو سوره دقّت كنيم درمى يابيم كه
ص: 164
مطالب آنها چندان با هم پيوند دارد كه حتماً يكى ادامه ديگرى است، هرچند ميان آن دو «بسم اللّه الرّحمن الرّحيم» فاصله شده است.
در اينكه آيا اين دو سوره از هر نظر يكى است يا در خصوص نماز بايد در حكم يك سوره محسوب شود، گفت وگويى است كه بايد شرح آن را در كتاب هاى فقهى (بحث قرائت نماز) مطالعه كرد.
ص: 165
در فضيلت تلاوت اين سوره در حديثى از پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله مى خوانيم كه فرمود:
«مَن قَرَأَها اعطِىَ مِنَ الأجرِ كَمَن لَقِىَ مُحَمَّداً صلى الله عليه و آله مُغتَمّاً فَفَرَّجَ عَنهُ
؛ هر كس اين سوره را بخواند، پاداش كسى را دارد كه محمّد صلى الله عليه و آله را غمگين ديده و اندوه را از قلب او زدوده است».(1)
ص: 166
از پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله روايت شده است كه فرمود:
«مَن قَرَأَها أعطاهُ اللّهُ خَصلَتَينِ: العافِيَةَ وَاليَقِينَ مادامَ في دارِالدُّنيا فَإذا ماتَ أعطاهُ اللّهُ مِنَ الأجرِ بِعَدَدِ مَن قَرَأَ هذِهِ السُّورَةَ صِيامَ يَومٍ
؛ هر كس اين سوره را بخواند، خداوند دو نعمت را مادام كه در دنياست به او مى بخشد: سلامت و يقين و هنگامى كه از دنيا برود، به تعداد تمام كسانى كه اين سوره را خوانده اند، ثواب يك روز روزه به عنوان پاداش به او مى بخشد».(1)
اين سوره در مكّه نازل و آيه وَهذَا الْبَلَدِ الْأَمِيْنِ كه در آن سوگند به شهر «مكّه» با اسم اشاره نزديك ياد شده، دليل بر آن است.
ص: 167
در فضيلت قرائت اين سوره از امام صادق عليه السلام روايت شده است كه فرمود:
«مَن قَرَأَ في يَومِهِ أو في لَيلَتِهِ اقْرَأْ بِاسْمِ رَبّكَ ثُمَّ ماتَ في يَومِهِ أو في لَيلَتِهِ ماتَ شَهيداً وَبَعَثَهُ اللّهُ شَهيداً وَأحياهُ كَمَن ضَرَبَ بِسَيفِهِ في سَبيلِ اللّهِ مَعَ رَسُولِ اللّهِ
؛ هر كس در روز يا شب، سوره «اقرَأ بِاسمِ رَبّكَ» را بخواند و در همان شب يا روز بميرد، شهيد از دنيا رفته است و خداوند او را شهيد مبعوث مى كند و در صف شهيدان جاى مى دهد و در روز قيامت همچون كسى است كه با شمشير در راه خدا همراه پيامبر خدا جهاد كرده است».(1)
اين سوره به مناسبت تعبيرات مختلفى كه در آغاز آن است، به نام سوره «علق» يا سوره «اقرأ» يا سوره «قلم» ناميده شده.(2)
ص: 168
در حديثى پيامبر صلى الله عليه و آله فرمود:
«مَن قَرَأَها اعطِىَ مِنَ الأجرِ كَمَن صامَ رَمَضانَ وَأحيا لَيلَةَ القَدرِ
؛ هر كس آن را تلاوت كند، مانند كسى است كه ماه رمضان را روزه گرفته و شب قدر را احيا داشته است».(1)
در حديثى امام باقر عليه السلام فرمود:
«مَن قَرَأَ انّا أنزَلناهُ بِجَهرٍ كانَ كَشاهِرِ سَيفِهِ في سَبيلِ اللّهِ وَمَن قَرَأَها سِرّاً كانَ كَالمُتَشَحّطِ بِدَمِهِ في سَبِيلِ اللّهِ
؛ كسى كه سوره انّا انزلناه را بلند و آشكار بخواند، چونان است كه در راه خدا شمشير كشيده و جهاد مى كند و كسى كه به طور پنهان بخواند، چونان است كه در راه خدا به خون آغشته شده است».(2)
واضح است اين همه فضيلت از آنِ كسى است كه مى خواند، مى فهمد و به محتوايش جامه عمل مى پوشانَد.
ص: 169
در فضيلت تلاوت اين سوره از پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله روايت شده است كه فرمود: «اگر مردم مى دانستند اين سوره چه بركاتى دارد، خانواده و اموال را رها كرده، به فرا گرفتن آن مى پرداختند».
مردى از قبيله خزاعه عرض كرد: اى رسول خدا، تلاوت آن چه پاداشى دارد؟ فرمود: «نه هيچ منافقى آن را قرائت مى كند و نه كسانى كه شك و ترديد در دلشان است. به خدا سوگند، فرشتگان مقرّب از آن روز كه آسمان ها و زمين آفريده شده است آن را مى خوانند و لحظه اى در تلاوت آن سستى نمى كنند، هر كس آن را در شب بخواند، خداوند فرشتگانى را مأمور مى كند كه دين و دنياى او را حفظ كنند و آمرزش و رحمت براى او بطلبند و اگر در روز بخواند، به اندازه آنچه روز آن را روشن مى كند و شب آن را تاريك مى سازد به او ثواب مى دهند».(1)
ص: 170
در فضيلت تلاوت اين سوره تعبيرات مهمّى در روايات اسلامى آمده، از جمله در حديثى از پيغمبر اكرم صلى الله عليه و آله مى خوانيم كه فرمود:
«مَن قَرَأَها فَكَأنَّما قَرَأَ البَقَرَةَ وَاعطِىَ مِنَ الأجرِ كَمَن قَرَأَ رُبعَ القُرآنِ
؛ هر كس آن را تلاوت كند، گويى سوره بقره را قرائت كرده و پاداش او به اندازه كسى است كه يك چهارم قرآن را تلاوت كرده باشد».(1)
و در حديثى از امام صادق عليه السلام مى خوانيم كه فرمود: «هرگز از تلاوت سوره «اذا زُلزِلَتِ الأرضُ» خسته نشويد، چرا كه هر كس آن را در نمازهاى نافله بخواند، هرگز به زلزله گرفتار نمى شود و با آن نمى ميرد و به صاعقه و آفتى از آفات دنيا تا هنگام مرگ گرفتار نخواهد شد».(2)
ص: 171
در حديثى پيامبر صلى الله عليه و آله فرمود:
«مَن قَرَأَها اعطِىَ مِنَ الأجرِ عَشرَ حَسَناتٍ بِعَدَدِ مَن باتَ بِالمُزدَلِفَةِ وَشَهِدَ جَمعاً
؛ هر كه آن را تلاوت كند، به عدد هر يك از حاجيانى كه (شب عيد قربان) در مزدلفه توقّف مى كنند و در آنجا حضور دارند، ده حسنه به او داده مى شود».(1)
در حديث ديگرى امام صادق عليه السلام فرمود:
«مَن قَرَأَ وَالعادِياتِ وَأدمَنَ قِرائَتَها بَعَثَهُ اللّهُ مَعَ أميرالمُؤمِنينَ عليه السلام يَومَ القِيامَةِ خاصَّةً وَكانَ في حُجرِهِ وَرُفَقائِهِ
؛ هركه سوره والعاديات را بخواند و بر آن مداومت كند، روز قيامت خداوند او را با اميرمؤمنان عليه السلام مبعوث مى كند و در جمع او و ميان دوستان او خواهد بود».(2)
از برخى روايات نيز استفاده مى شود كه سوره عاديات معادل نصف قرآن است.(3)
البتّه اين همه فضيلت براى آنهاست كه آن را برنامه زندگى خويش قرار مى دهند و به تمام محتواى آن ايمان دارند و عمل مى كنند.
ص: 172
در حديثى از امام باقر عليه السلام مى خوانيم كه فرمود:
«مَن قَرَأَ القارِعَةَ آمَنَهُ اللّهُ مِن فِتنَةِ الدَّجّالِ أن يُؤمِنَ بِهِ وَمِن قَيحِ جَهَنَّمَ يَومَ القِيامَةِ إن شاءَ اللّهُ
؛ هركه سوره قارعه را بخواند، خداوند متعال او را از فتنه «دجّال» و ايمان آوردن به او حفظ مى كند و روز قيامت وى را از چرك جهنّم دور مى دارد إن شاءاللّه».(1)
ص: 173
در حديثى از پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله مى خوانيم كه فرمود:
«مَن قَرَأَها لَم يُحاسِبهُ اللّهُ بِالنَّعيمِ الَّذي أنعَمَ عَلَيهِ في دارِ الدُّنيا وَاعطِىَ مِنَ الأجرِ كَأنَّما قَرَأَ ألفَ آيَةٍ
؛ كسى كه آن را بخواند، خداوند در برابر نعمت هايى كه در دنيا به او داده، وى را مورد حساب قرار نمى دهد و پاداشى به او داده مى شود كه گويى هزار آيه قرآن را تلاوت كرده است».(1)
و در حديثى امام صادق عليه السلام فرمود: «خواندن اين سوره در نمازهاى فريضه و نافله، ثواب شهادت شهيدان دارد».(2)
بديهى است اين همه ثواب از آنِ كسى است كه آن را بخواند و در برنامه زندگى به كار گيرد و روح و جان خود را با آن هماهنگ سازد.
ص: 174
در حديثى از امام صادق عليه السلام مى خوانيم كه فرمود:
«مَن قَرَأَ «وَالعَصرِ» في نَوافِلِهِ بَعَثَهُ اللّهُ يَومَ القِيامَةِ مُشرِقاً وَجهُهُ ضاحِكاً سِنُّهُ قَريرَةً عَينُهُ حَتّى يَدخُلَ الجَنَّةَ
؛ هر كس سوره والعصر را در نمازهاى نافله بخواند، روز قيامت خداوند او را برمى انگيزد در حالى كه صورتش نورانى، چهره اش خندان و چشمش (به نعمت هاى الهى) روشن است، تا به بهشت درآيد».(1)
معلوم است اين همه افتخار، سرور و شادمانى از آنِ كسى است كه اين اصول چهارگانه را در زندگى خود به كار بندد، نه اينكه فقط به خواندن قناعت كند.
ص: 175
در فضيلت تلاوت اين سوره از پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله روايت شده است كه فرمود:
«مَن قَرَأَها اعطِىَ مِنَ الأجرِ عَشرَ حَسَناتٍ بِعَدَدِ مَنِ اسْتَهْزَأَ بِمُحَمَّدٍ صلى الله عليه و آله وَأصحابِهِ
؛ هر كس اين سوره را تلاوت كند، به عدد هر يك از كسانى كه محمّد و يارانش را ريشخند كرده، ده حسنه به او داده مى شود».(1)
و در حديثى از امام صادق عليه السلام مى خوانيم كه فرمود: «هر كس آن را در نماز فريضه بخواند، فقر از او دور مى شود، روزى به او روى مى آورَد و مرگ هاى زشت و بد از او دفع مى گردد».(2)
ص: 176
در فضيلت تلاوت اين سوره از امام صادق عليه السلام روايت شده است كه فرمود: «هر كس سوره فيل را در نماز واجب بخواند، در قيامت هر كوه و زمين هموار و كلوخى براى او شهادت مى دهد كه او از نمازگزاران است و منادى صدا مى زند درباره بنده من راست گفتيد، شهادت شما را به سود يا زيان او مى پذيرم، بنده ام را بدون حساب داخل بهشت كنيد، او كسى است كه من وى را دوست دارم و عملش را نيز دوست دارم».(1)
بديهى است اين همه فضيلت و ثواب و پاداش عظيم از آنِ كسى است كه با خواندن اين آيات از مركب غرور پياده شود و در طريق رضاى حق گام بردارد.
ص: 177
در فضيلت تلاوت اين سوره در حديثى از پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله مى خوانيم كه فرمود:
«مَن قَرَأَها اعطِىَ مِنَ الأجرِ عَشرَ حَسَناتٍ بِعَدَدِ مَن طافَ بِالكَعبَةِ وَاعْتَكَفَ بِها
؛ كسى كه آن را بخواند، به تعداد هر يك از كسانى كه گرد خانه كعبه طواف كرده، يا در آنجا معتكف شده اند، ده حسنه به او مى دهد».(1)
مسلّماً چنين فضيلتى از آنِ كسانى است كه در پيشگاه خداوند، پروردگار كعبه، سر تعظيم فرود آورده، او را عبادت كنند، احترام اين خانه را پاسدارى كرده و پيامش را با گوش جان بشنوند و به كار بندند.
ص: 178
در فضيلت تلاوت اين سوره از امام باقر عليه السلام روايت شده است كه فرمود:
«مَن قَرَأَ أَرَءَيْتَ الَّذِى يُكَذِّبُ بِالدِّينِ في فَرائِضِهِ وَنَوافِلِهِ قَبِلَ اللّهُ صَلاتَهُ وَصِيامَهُ وَلَم يُحاسِبهُ بِما كانَ مِنهُ فِى الحَياةِ الدُّنيا
؛ هر كس اين سوره را در نمازهاى فريضه و نافله اش بخواند، خداوند نماز و روزه او را قبول مى كند و او را در برابر كارهايى كه در زندگى دنيا از او سرزده است مورد محاسبه قرار نمى دهد».(1)
ص: 179
در فضيلت تلاوت اين سوره از پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله روايت شده است كه فرمود:
«مَن قَرَأَها سَقاهُ اللّهُ مِن أنهارِ الجَنَّةِ وَاعطِىَ مِنَ الأجرِ بِعَدَدِ كُلّ قُربانٍ قَرَّبَهُ العِبادُ في يَومِ عِيدٍ وَيُقَرّبُونَ مِن أهلِ الكِتابِ وَالمُشرِكينَ
؛ هر كس آن را تلاوت كند، خداوند او را از نهرهاى بهشتى سيراب خواهد كرد و به تعداد هر قربانى كه بندگان خدا در روز عيد (قربان) قربانى مى كنند و همچنين قربانى هايى كه اهل كتاب و مشركان دارند، به تعداد هر يك از آنان به او پاداش مى دهد».(1)
ص: 180
روايات فراوانى كه درباره فضيلت اين سوره وارد شده حاكى از اهمّيّت فوق العاده محتواى آن است، از جمله در حديثى پيامبر صلى الله عليه و آله فرمود:
«مَن قَرَأَ قُلْ يَا أَيُّهَا الْكَافِرُونَ فَكَأَنَّما قَرَأَ رُبعَ القُرآنِ وَتَباعَدَت عَنهُ مَرَدَةُ الشَّياطِينِ وَبَرَأَ مِنَ الشّركِ وَيُعافى مِنَ الفَزَعِ الأكبَرِ
؛ هر كه سوره «قل يا ايّها الكافرون» را بخواند، گويى ربع قرآن را خوانده، شياطين طغيانگر از او دور مى شوند، از شرك پاك مى گردد و از فزع (روز قيامت) در امان خواهد بود».(1)
تعبير «ربع القرآن» شايد بدان است كه حدود يك چهارم قرآن مبارزه با شرك و بت پرستى است و عصاره آن در اين سوره آمده، و دور شدن شياطين سركش بدان است كه در اين سوره دست رد بر سينه مشركان زده شده و مى دانيم كه شرك مهم ترين ابزار شيطان است.
نجات در قيامت نيز در درجه اوّل در گرو توحيد و نفى شرك است، همان مطلبى كه اين سوره بر محور آن دور مى زند.
ص: 181
در حديث ديگرى مى خوانيم كه مردى خدمت پيامبر صلى الله عليه و آله آمد و عرض كرد: اى رسول خدا، آمده ام چيزى به من بياموزى كه هنگام خواب بخوانم، فرمود:
«إذا أخَذتَ مَضجَعَكَ فَاقرَأْ قُلْ يَا أَيُّهَا الْكَافِرُونَ ثُمَّ نَمْ عَلى خاتِمَتِها فَإنَّها بَراءَةٌ مِنَ الشّركِ
؛ هنگامى كه به بستر رفتى سوره قل يا ايّها الكافرون بخوان، سپس بخواب كه اين بيزارى از شرك است».(1)
و در روايتى آمده كه پيامبر به جبير بن مطعم فرمود: «آيا دوست دارى هنگامى كه به سفر مى روى از نظر زاد و توشه از بهترين يارانت باشى؟»
گفت: آرى، پدرم و مادرم فدايت اى رسول خدا!
فرمود: اين پنج سوره را بخوان: «قُلْ يَا أَيُّهَا الْكَافِرُونَ»، «إِذَا جَاءَ نَصْرُاللَّهِ وَالْفَتْحُ»، «قُلْ هُوَاللَّهُ أَحَدٌ»، «قُلْ أَعُوذُ بِرَبِّ الْفَلَقِ»، «قُلْ أَعُوذُ بِرَبّ النَّاسِ» و قرائت خود را با «بسم اللّه الرّحمن الرّحيم» آغاز كن».(2)
و در حديثى امام صادق عليه السلام فرمود: «پدرم مى گفت «قُل يَا أَيُّهَا الكَافِرُونَ» ربع قرآن است و چون از تلاوت آن فارغ مى شد مى فرمود:
«أعبُدُ اللّهَ وَحدَه أعبُدُ اللّهَ وَحدَهُ
؛ من تنها خدا را عبادت مى كنم، من تنها خدا را عبادت مى كنم».(3)
ص: 182
در حديثى پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله فرمود:
«مَن قَرَأَها فَكَأَنَّما شَهِدَ مَعَ رَسولِ اللّهِ فَتحَ مَكَّةَ
؛ هر كه آن را تلاوت كند، مانند اين است كه همراه پيامبر در فتح مكّه بوده است».(1)
در حديث ديگرى از امام صادق عليه السلام مى خوانيم كه فرمود: «هركه سوره «إِذَا جَاءَ نَصْرُ اللَّهِ وَالْفَتْحُ» را در نماز نافله يا فريضه بخواند، خداوند او را بر تمام دشمنانش پيروز مى كند و روز قيامت در حالى وارد محشر مى شود كه نامه اى با اوست كه سخن مى گويد، خداوند آن را از درون قبرش همراه او بيرون فرستاده و آن امان نامه اى است از آتش جهنّم».(2)
البتّه اين همه افتخار و فضيلت از آنِ كسى است كه با خواندن اين سوره در خطّ رسول خدا قرار گيرد و به آيين و سنّتش عمل كند، نه اينكه تنها به لقلقه زبان قناعت نمايد.
ص: 183
در حديثى پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله فرمود:
«مَن قَرَأَها رَجَوْتُ أن لا يَجمَعَ اللّهُ بَينَهُ وَبَينَ أبي لَهَبٍ في دارٍ واحِدَةٍ
؛ هر كه آن را تلاوت كند، من اميدوارم خداوند او و ابولهب را در يك خانه جمع نكند» (يعنى او اهل بهشت خواهد بود، در حالى كه ابولهب اهل دوزخ است).(1)
ناگفته پيداست اين فضيلت از آنِ كسى است كه با خواندن اين سوره خطّ خود را از خطّ ابولهب جدا كند، نه كسانى كه با زبان مى خوانند، ولى «ابولهب» وار عمل مى كنند.
ص: 184
روايات بسيارى در فضيلت تلاوت اين سوره آمده كه حاكى از عظمت فوق العاده آن است، از جمله در حديثى پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله فرمود:
«أيَعجِزُ أحَدُكُم أن يَقرَأَ ثُلُثَ القُرآنِ في لَيلِةٍ؟
؛ آيا كسى از شما عاجز است از اينكه يك سوم قرآن را در يك شب بخواند؟»
يكى از حاضران عرض كرد: اى رسول خدا، چه كسى توانايى بر اين كار دارد؟
پيامبر فرمود:
«اقرَؤُا قُلْ هُوَاللَّهُ أَحَدٌ
؛ سوره قُل هُوَ اللّه را بخوانيد».
در حديث ديگرى از امام صادق عليه السلام مى خوانيم كه فرمود:
«هنگامى كه رسول خدا صلى الله عليه و آله بر جنازه سعد بن معاذ نماز گزارد فرمود: هفتاد هزار ملك كه در ميان آنها جبرئيل نيز بود بر جنازه سعد نماز گزاردند، من از جبرئيل پرسيدم كه او به كدام عمل مستحقّ نماز گزاردن شما شد؟
گفت: به خاطر تلاوت «قل هو اللّه احد» در حال نشستن و ايستادن و سوار شدن و پياده روى و رفت و آمد».(1)
ص: 185
و در حديث ديگرى از امام صادق عليه السلام مى خوانيم كه فرمود:
«كسى كه يك روز و شب بر او بگذرد و نمازهاى پنجگانه را بخواند و در آن «قل هو اللّه احد» را نخواند، به او گفته مى شود:
«يا عَبدَاللّهِ، لَستُ مِنَ الْمُصَلّينَ!
؛ اى بنده خدا، تو از نمازگزاران نيستى!»(1)
و در حديث ديگرى از پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله مى خوانيم كه فرمود:
«كسى كه ايمان به خدا و روز قيامت دارد، خواندن سوره «قل هو اللّه احد» را بعد از هر نماز ترك نكند، چرا كه هر كس آن را بخواند، خداوند خير دنيا و آخرت را برايش جمع مى كند و خودش و پدر و مادر و فرزندانش را مى آمرزد».(2)
از روايت ديگرى استفاده مى شود: «خواندن اين سوره هنگام ورود به خانه، روزى را فراوان مى كند و فقر را دور مى سازد».(3)
روايات در فضيلت اين سوره بيش از آن است كه در اين مختصر بگنجد و آنچه نقل كرديم تنها بخشى از آن است.
در اينكه چگونه سوره «قل هو اللّه» معادل يك سوم قرآن است، برخى گفته اند: براى اينكه قرآن مشتمل بر احكام و عقايد و تاريخ است و اين سوره بخش «عقايد» را به طور فشرده بيان مى كند.
برخى ديگر گفته اند: قرآن سه بخش است: «مبدأ»، «معاد» و «آنچه در ميان اين دو» قرار دارد و اين سوره بخش اوّل را شرح مى دهد.
ص: 186
اين سخن قابل قبول است كه تقريباً يك سوم قرآن در مورد توحيد بحث مى كند و عصاره آن در سوره «توحيد» آمده.
اين سخن را با حديث ديگرى درباره عظمت اين سوره پايان مى دهيم.
از امام علىّ بن الحسين عليه السلام درباره سوره توحيد پرسيدند، فرمود:
«إنَّ اللّهَ عَزَّ وَجَلَّ عَلِمَ أنَّهُ يَكونُ في آخِرِالزَّمانِ أقوامٌ مُتَعَمّقونَ فَأنزَلَ اللّهُ تَعالى قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ وَالآياتِ مِن سورَةِ الحَدِيدِ إلى قَولِهِ:
«وَهُوَ عَلِيمٌ بِذَاتِ الصُّدُورِ» فَمَن رامَ وَراءَ ذلِكَ فَقَد هَلَكَ
؛ خداوند متعال مى دانست در آخر الزّمان اقوامى مى آيند كه در مسائل تعمّق و دقّت مى كنند، لذا سوره «قل هو اللّه احد» و آيات آغاز سوره «حديد»، تا «عَلِيْمٌ بِذَاتِ الصُّدُورِ» را (پيرامون مباحث توحيد و خداشناسى) نازل فرمود، هر كس بيش از آن را طلب كند هلاك مى شود».(1)
ص: 187
درباره فضيلت اين سوره پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله فرمود:
«انزِلَت عَلَىَّ آياتٌ لَم يُنزَل مِثلُهُنَّ: المُعَوَّذَتانِ
؛ آياتى بر من نازل شده كه مانند آنها نازل نشده و آن دو سوره فلق و ناس است».(1)
و در حديث ديگرى امام باقر عليه السلام فرمود: «كسى كه در نماز وتر سوره فلق، ناس و «قل هو اللّه احد» را بخواند به او گفته مى شود:
اى بنده خدا، بشارت باد بر تو! خدا نماز وتر تو را قبول كرد».(2)
و در روايتى مى خوانيم كه پيامبر صلى الله عليه و آله به يكى از يارانش فرمود:
مى خواهى دو سوره به تو بياموزم كه برترين سوره هاى قرآن است؟ عرض كرد: آرى اى رسول خدا! حضرت «معوّذتان» (سوره هاى فلق و ناس) را به او آموخت، سپس آن دو را در نماز صبح قرائت كرد و به او فرمود: هرگاه برمى خيزى و مى خوابى آنها را بخوان».(3)
روشن است اينها براى كسانى است كه روح و جان و عقيده و عمل خود را با محتواى آن هماهنگ سازند.
ص: 188
در فضيلت تلاوت اين سوره روايات متعدّدى وارد شده، از جمله در حديثى مى خوانيم كه: «پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله شديداً بيمار شد، جبرئيل و ميكائيل (دو فرشته بزرگ خدا) نزد او آمدند، جبرئيل نزد سر پيامبر نشست و ميكائيل نزد پاى او، جبرئيل سوره «فلق» را تلاوت كرد و پيامبر را با آن در پناه خدا قرار داد و ميكائيل سوره «قل اعوذ بربّ النّاس» را».(1)
در روايتى كه از امام باقر عليه السلام نقل شده و قبلًا به آن اشاره كرديم، مى خوانيم: «هر كه در نماز وتر «معوّذتين» (سوره هاى فلق و ناس) و «قل هو اللّه احد» را بخواند، به او گفته مى شود: اى بنده خدا، بشارت باد بر تو كه خداوند نماز وتر تو را قبول كرد!»(2)